Tímarit Máls og menningar - 01.05.2012, Blaðsíða 69

„ E i n u s i n n i va r – t r é d r u m b u r“
TMM 2012 · 2 69
Uppruni Gosa
Orðið sæborg er hljóðþýðing Úlfhildar Dagsdóttur (2011) á enska orðinu
„cyborg“, sem á uppruna sinn í samsetningu orðanna „cybernetic organism“
– stýrifræðileg lífvera. Orðið á sér þannig uppruna í stýrifræðum, en er nú
áhrifamikið í afþreyingarmenningu og skáldskap. Það nær yfir vélmenni,
gervimenni og vélbrúður, og raunar hverskyns blendinga vélar og lífveru.
Sumir teygja hugtakið jafnvel yfir mannfólk með margskonar tækni í
sér og á, svo sem hjartagangráð eða heyrnartæki (Haraway, 1991). Meðal
áhrifamikilla sæborga í bókmenntum og kvikmyndum má nefna Olimpiu í
Sandmanni Hoffmanns, Frankensteinskrímslið góðkunna, Tortímandann,
persónurnar í Matrix-myndunum – og Gosa, hinn mennska brúðudreng,
sem er ein frægasta sæborg bókmenntanna.
Upprunalega verkið birtist fyrst í ítölsku barnablaði í nítján hlutum á
árunum 1881–82. Það var svo endurútgefið á bók ári seinna undir heitinu Le
Avventure Di Pinocchio og sló strax í gegn á Ítalíu. Var þetta eina verk höf-
undarins Carlos Collodi (skáldanafn Carlos Lorenzini) sem naut svo mikilla
vinsælda, en hann samdi barnasögur og kennsluefni, auk þess að vera
blaðamaður (Swope, 2002). Nú 130 árum seinna hefur Gosi verið þýddur
á yfir hundrað tungumál, hann er miðlægur í ítalska bókmenntakerfinu
og trónir þar við hlið meistaraverka eins og Gleðileiksins guðdómlega eftir
Dante (Perella, 1986a).
Utan Ítalíu lítur hinn almenni lesandi víðast á Gosa Collodis sem sögu
fyrir börn, sem eru þó að mati ítalskra bókmenntafræðinga ólíkleg til að
skilja til fulls fágaða notkun tungumálsins og uppbyggingu frásagnarinnar,
hina marglaga íróníu og ádeilu á samfélag fullorðinna sem felst í verkinu
(Perella, 1986a). Meðal bókmenntaáhugamanna hefur Gosi Collodis ávallt
verið í miklum metum og orðið kveikja að óteljandi bókverkum og
fræðigreinum. Bókmenntafræðingar, félagsfræðingar, heimspekingar og
guðfræðingar hafa á síðari hluta tuttugustu aldar borið Gosa saman við
margskonar hetjur og andhetjur, Eneas, Jesú Krist, Don Kíkóta, Ódysseif og
marga fleiri – „svo maður freistast til að hrópa upp yfir sig margendurtekna
setningu í verki Collodis: Aumingja Gosi!“ segir ítölskuprófessorinn Nicolas
Perella í vinsælum inngangi sínum að tvímála útgáfu Gosa árið 1986 (bls.
4).1
Gosi var brautryðjandi, segir bókmennafræðiprófessorinn Harold B. Segel
í bók sinni Pinocchio’s Progeny (Segel, 1995), þar sem verkið kynti undir
miklum áhuga á gerð eftirmynda af manneskjum og gerði brúður að mikil-
vægum hluta evrópska módernismans sem var að fæðast um aldamótin
eftir að Gosi kom út, en áður hafi mestmegnis verið litið á leikbrúður sem
barnaefni.2
Höfundur hins íslenska heitis Gosa er barnakennarinn Hallgrímur Jóns-
son sem þýddi fyrstu íslensku útgáfuna. Hann þýddi verkið úr ensku. Það