Tímarit Máls og menningar - 01.05.2012, Blaðsíða 49

Í s l e n s k s t j ó r n v ö l d o g u m h v e r f i s v e r n d a r s a m t ö k
TMM 2012 · 2 49
Engin nöfn eru nefnd en er ekki líklegt að efst á lista grunaðra séu þau
samtök sem ávallt hafa stutt málstað Íslands um aðgerðir til að sporna við
mengun hafsins; Greenpeace og önnur slík samtök? Þegar þarna var komið
sögu veittu starfsmenn umhverfis- og utanríkisráðuneytisins nokkurt við-
nám því á sömu bls. segir einnig:
Félagasamtök eru nú til að mynda virkir þátttakendur á flestum stærri ráðstefnum
á vegum Sameinuðu þjóðanna og mörg þeirra hafa ráðið til starfa sérfræðinga á
starfssviði sínu. Félagasamtök hafa þannig með samstarfi og þátttöku, í mörgum til-
fellum, veruleg áhrif á málflutning ríkja. Mörg félagasamtök hafa hlotið viðurkenn-
ingu stofnana á vegum Sameinuðu þjóðanna og eru formlegir þátttakendur í mótun
stefnu þeirra. Þessi samtök hafa lagt áherslu á að þrýsta á stjórnvöld og stofnanir
þeirra að standa við alþjóðlegar skuldbindingar sínar.37
Áherslur umhverfis- og utanríkisráðuneytisins voru til marks um að starfs-
menn þessara tveggja ráðuneyta höfðu aðra sýn á alþjóðamál en fulltrúar
sjávarútvegsráðherra sem skoðuðu heiminn af kögunarhóli Alþjóðahval-
veiðiráðsins. Hinir fyrrnefndu höfðu einfaldlega kynnst starfi Sameinuðu
þjóðanna í New York, á ársfundum Loftslagssamnings Sameinuðu þjóðanna,
fundum OSPAR-samningsins um verndun lífríkis Norðuraustur-Atlants-
hafs eða annars staðar þar sem mengun, líffræðilegur fjölbreytileiki eða
sjálfbær þróun eru til umræðu þjóða á milli. Þeir skildu mikilvægi og færni
frjálsra félagasamtaka til að hafa þau áhrif sem þarf til að halda ríkisstjór-
num við efnið og iðulega fór málflutningur slíkra samtaka saman við hags-
muni Íslands.
En þrátt fyrir þessa leiðréttingu á kúrsi stjórnvalda gagnvart frjálsum
félagasamtökum var stefnan enn sú að leggjast gegn hvers kyns tillögum
umhverfisverndarsamtaka um bætta umgengni við lífríki sjávar. Því fór það
svo að árið 2004 lagðist Ísland gegn eigin tillögu um að fram færi hnattrænt
mat á ástandi sjávar, ekki ólíkt því sem Vísindanefnd Sameinuðu þjóðanna
um loftslagsbreytingar38 hefur framkvæmt fjórum sinnum. Tillaga Íslands
var lögð fram á leiðtogafundi Sameinuðu þjóðanna um sjálfbæra þróun í
Jóhannesarborg tveimur árum fyrr og í ræðu sinni á leiðtogafundinum sagði
forsætisráðherra, Davíð Oddsson:
Íslendingar fagna einnig þeim árangri sem náðst hefur á þessum leiðtogafundi í þá
átt að koma á kerfi á vegum Sameinuðu þjóðanna til alþjóðlegrar upplýsingamiðl-
unar um ástand sjávarvistkerfisins. Þetta á að gera fyrir árið 2004. Þetta er mikil-
vægt skref í baráttunni gegn mengun sjávar um heim allan.39
Tillaga Íslands var samþykkt40 en þegar til kastanna kom lagðist Ísland
eindregið gegn eigin tillögu á þeirri forsendu að slíkt mat gæti ekki náð til
fiskstofna heldur hlyti að takmarkast við mengun sjávar.41 Ísland varð því
utanveltu fyrstu árin í umræðu um eigin tillögu á vettvangi Sameinuðu
þjóðanna. Viðsnúningur íslenskra stjórnvalda vakti undrun meðal þeirra