Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2018, Síða 4

3
Órækja fær þó sýn sína – að því er virðist fyrir kraftaverk – og reynist þegar
upp er staðið „heill“.6 Engum sögum fer hins vegar af örlögum ónefndu
konunnar sem Kristrún farkona nefnir í frásögn „Íslendinga sögu“ af
Sauðafellsför Vatnsfirðinga. Þeir hyggjast vega Sturlu Sighvatsson en hann
er ekki heima þannig að þeir höggva jafnt konur sem gamalmenni. Sagan
segir:
Þeir brutu og upp gripakistu Solveigar [konu Sturlu Sighvatssonar].
Þá kom þar að Eyvindur austmaður brattur. Hann sá hvar upp var
svarfað og fékk í hendur Kristrúnu farkonu. Þá seildist maður til
og vildi taka af henni. Hún bað hann heilan svo að taka eigi af sér
og sagði hlut sárra manna yfrið þungan þótt hún næði um að binda
og smyrslum á að ríða. Hún sagði og konu þá er brjóstin bæði voru af
höggin yfrið þungt að tekna þótt þau næðu smyrslum þeim er til væri. Lét
hann þá af hendur og lést eigi vita hvað hún segði. Kristrún gekk
þá í stofu og fékk Valgerður [Jónsdóttir; Keldna-Valgerður] gull-
húsið.7
Kynbundið ofbeldi er oft tengt sifjaspellum. Þekkt eru Hvassafellsmál
svokölluð, þegar Hólabiskup á 15. öld lét kanna sögusagnir um að Bjarni
Ólason bóndi hefði samrekkt dóttur sinni, Randíði, þegar hún var þrettán
til fimmtán vetra. Bjarni játaði sekt sína í varðhaldi hjá biskupi en sór þess
síðar eið fyrir svokölluðum leikmannadómi að hann væri saklaus og sagði
játningu þvingaða fram með harðræði. Lára Magnúsardóttir er ein þeirra
sem fjallað hefur um málið. Hún segir að ákæran á hendur Bjarna hafi ekki
6 Sama rit, bls. 382. Á miðöldum voru karlar víða blindaðir og geltir ef þeir urðu
uppvísir að drottinsvikum eða landráðum. Í íslenskum þjóðveldislögum eru engin
ákvæði um landráð enda sat hvorki konungur né keisari hér að ríkjum. Með hinni
nýju lögbók, Jónsbók, sem Íslendingar fengu 1281 eftir að þeir gengu Noregskon-
ungi á hönd varð breyting á þessu, sbr. Guðni Th. Jóhannesson, „„Þeir fólar sem
frelsi vort svíkja“: Lög ásakanir og dómar um landráð á Íslandi“, Saga 2/2009, bls.
55–88, hér bls. 58.
7 Sama rit, bls. 313, leturbreyting okkar. Þess má geta að sérstakt pyntingartól var
notað á miðöldum til að skera brjóst af konum, kallað járnkóngulóin (e. iron spider)
eða brjóstaristan (e. breast ripper). Tólið var meðal annars notað við yfirheyrslur á
konum sem grunaðar voru um hórdóm, fóstureyðingar eða nornakúnstir. Sjá t.d.
Michele Lise Tarter, „Bringing Forth Life from Body to Text: The Reclamation
of Childbirth in Women’s Literature“, This Giving Birth: Pregnancy and Childbirth
in American Women’s Writing, ritstj. Julie Tharp og Susan MacCallum Whitcomb,
Ohio: Bowling Green State University Popular Press, 2000, bls. 9–39, hér bls.
23.
„EINS OG Að REyNA Að æPA Í DRAUMI“