Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2018, Síða 6

5
dóma fyrir brot sín gegn þeim.12 Lengi voru í gildi lög um að aðeins mætti
refsa fyrir nauðgun ef konan hefði ekki orðið sér til mannorðsminnkunar,
eða allt til ársins 1940 eins og fram kemur í grein Þorgerðar Einarsdóttur
og Þórhildar Sæmundsdóttur í þessu hefti Ritsins. Í dómum um kynbundið
ofbeldi frá 19. og 20. öld má líka finna merkileg dæmi um ríkjandi viðhorf
dómara til brotaþolans. Guðfinna M. Hreiðarsdóttir sem skrifað hefur um
ofbeldi gegn börnum 1802–1919, rekur t.d. mál frá 1911 þar sem barna-
kennari nokkur nauðgar 14 ára stúlku – sem hann hefur fyrr reynt að hafa
samræði við í frímínútum. Landsyfirréttur dregur ekki í efa að kennarinn
hafi haft samræði við stúlkuna án samþykkis hennar en segir þó:
en hins vegar má telja það víst, að hún hefir ekki veitt honum þá
mótspyrnu gegn tiltæki hans, að hann hafi getað gengið úr skugga
um það, að áleitni hans hafi verið henni þvert um geð.13
Fyrir vikið er kennarinn ekki dæmdur fyrir nauðgun heldur fyrir að hafa
tælt stúlkuna til legorðs við sig. Guðfinnu þykir þetta „furðuleg niður-
staða“ en dómurinn vitnar kannski frekast um rótgróna afstöðu karla – þar
með talinna dómara – til kvenna: Það nægir ekki að þær hafni samræði við
karlmann (og stirðni kannski af skelfingu við tilhugsunina eina); þær verða
helst að bíta og slá svo að ljóst sé að þær séu ekki til reiðu. Og jafnvel það
dugir ekki til.
Árið 1858 var Ólafur bóndi Gíslason ákærður fyrir að hafa nauðgað
tuttugu og sex ára gamalli stúlku, Guðríði Bessadóttur. Hún var bæði sögð
vera „fáráðling[ur]“ og „ófermd“ en tekið var fram að Ólafur væri „eigin-
12 Í þessu samhengi er vert að minnast frægs máls Natans Ketilssonar, Agnesar
Magnúsdóttur og Sigríðar Guðmundsdóttur frá fyrri hluta 19. aldar en Helga Kress
hefur fært rök fyrir því að ástæða þess að konurnar áttu þátt í að myrða Natan hafi
verið sú að hann misnotaði þær kynferðislega og líkamlega. Þá bendir Helga á að
dómsbók vitni um að Agnes og Sigríður hafi báðar greint frá misnotkuninni í yfir-
heyrslum en sýslumaðurinn hafi kosið að líta framhjá því. Sjá Helga Kress, „Eftir
hans skipun: Natansmál í ljósi sagnadansa og eftirmæla Agnesar“, Sagnir 1/2014,
bls. 99–118, hér einkum bls. 104–115. Í svipaðan streng og Helga tóku verjendur
í sýndarréttarhöldum sem Lögfræðingafélagið stóð fyrir á Hvammstanga yfir þeim
Agnesi, Friðriki og Sigríði 9. september 2017, sjá t.d. Aðalheiður Ámundadóttir,
„Baráttukonan Agnes“, Fréttablaðið, 9. september 2017, bls. 34.
13 Guðfinna M. Hreiðarsdóttir, „Dáin úr vesöld: athugun á málum sem komu fyrir
Landsyfirrétt 1802–1919 varðandi ofbeldi gagnvart börnum“, Sagnir 1/1990, bls.
6–15, hér bls. 14.
„EINS OG Að REyNA Að æPA Í DRAUMI“