Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2018, Side 63

64
Sagnadansar voru sungnir eða kveðnir og stiginn við þá dans – þeir
voru fluttir innan ákveðins rýmis. Og þar sem langflestir þeirra fjalla um
konur í ýmsum aðstæðum, oft á tíðum erfiðum, þar sem þær eru njörvaðar
í þröngan stakk kynhlutverksins, er ekki ólíklegt að kvæðin hafi einmitt
verið kveðin af konum, jafnvel fyrir dansi kvenna, innan hins lokaða rýmis
dansgleðinnar, þar sem virðist hafa verið svigrúm til að létta af sér hvers-
dagslegu oki og takast á við það um leið. Flutningurinn, dansinn, kveð-
andin og samveran gæti sem best hafa verið leið til að takast á við áföll af
þessu tagi.
Ú T D R Á T T U R
„Reif hann hennar stakkinn, reif hann hennar serk“
Nokkur orð um konur og kynbundið ofbeldi
í íslenskum sagnadönsum
Í sagnadönsum sem varðveittir eru á Íslandi eru konur og raddir kvenna mjög áber-
andi enda leituðu sögur af karlhetjum frekar í rímnaformið. Tungutak dansanna
er sérstætt og útlenskuskotið, formúlur eru óspart notaðar og frásagnaraðferðin er
hlutlæg og skýr. Ástin er fyrirferðarmikið umfjöllunarefni í sagnadönsum en ekki
síður ofbeldi sem oft á tíðum er kynferðislegt. Í greininni er sagt frá bakgrunni
sagnadansa og tilkomu þeirra hér á landi. Þeir eru ræddir sem hluti munnlegrar
menningar um langt skeið áður en þeir rötuðu á blað og urðu hluti íslenskra bók-
mennta, þar sem menntaðir karlar skráðu kvæði eftir nafnlausum konum. Sjö kvæði
eru síðan notuð til að sýna nánar hinar mismunandi birtingarmyndir ofbeldis. Öll
eru þau hádramatísk og segja frá erfiðri reynslu: harðræði, nauðgunum, barnsfæð-
ingum og barnadauða, og í sumum þeirra taka fórnarlömbin til sinna ráða og hefna
grimmilega.
Bent er á það ósamræmi sem virðist felast í því að syngja og kveða kvæði sem
fjalla um svo erfiða hluti á dansskemmtunum. Leiddar eru líkur að því að sagnadans-
ar, sem fjalla um hlutskipti kvenna, hafi fyrst og fremst verið kveðnir og ortir af
konum og jafnvel verið þeim huggun og leið til að takast á við kynbundið ofbeldi í
raunheimum.
Lykilorð: Sagnadansar, konur, kvenlegt sjónarhorn, ást, hatur, ofbeldi, nauðgun,
hefnd
IngIbjörg EyþórsdóttIr