Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2018, Side 96

98
Stundum er rætt um merkingu þessara orða, gleðimaður ‘fjörugur maður,
samkvæmismaður’ andspænis gleðikona ‘vændiskona’, eins og misræmið sé
merki um mismunun.3 Jafnframt eru þess dæmi að konur hafi lýst vilja til
að vinna gegn neikvæðri merkingu orðsins gleðikona og gera hana hlið-
stæða merkingu orðsins gleðimaður.
Saga orðanna gleðimaður og gleðikona er hins vegar margslungnari en
hin einfalda mynd af samkvæmismanni og vændiskonu gefur til kynna.
Hér er ætlunin að gera henni skil og kynna jafnframt allmörg önnur sam-
sett orð með gleði- sem fyrri lið sem hafa verið mynduð og notuð um
karla og konur. Þau orð eru ekki auðfundin í orðabókum og ekki áberandi
í þjóðfélagsumræðu eða umfjöllun málfræðinga. Markmiðið með könn-
uninni á dæmum um þessi gleði-orð var að leita svara við því hvort orðin
um karla væru almennt hlutlausrar merkingar eða notuð sem hrósyrði en
kvennaorðin notuð á niðrandi hátt. Í ljós kom að það er ekki einhlítt.
Auk þess verður fjallað um eðli þeirra málbreytinga sem gleði-orðin
hafa orðið fyrir. Annars vegar verða breytingarnar greindar með hefð-
bundnum hugtökum sögulegra málvísinda um merkingarbreytingar og
lántöku. Hins vegar verða orðin skoðuð í ljósi flokkunar Lars-Gunnars
Andersson á svokölluðum „ljótleika“ orða. Jafnframt verður saga orðs-
ins gleðikona sett í samhengi við baráttu fyrir málbreytingum af jafnrétt-
isástæðum. Þar sem flokkun Anderssons hefur áður verið beitt á orð um
samkynhneigða verður ekki aðeins vikið að málstýringu í kvennabaráttu,
heldur einnig drepið á baráttu samkynhneigðra gegn gildishlaðinni notk-
un orðanna hommi og lesbía.
Gleðimenn af báðum kynjum
Aldur íslenska orðsins gleðikona er ekki þekktur með vissu. Í orðabók
Árnanefndar á vefnum, sem birtir dæmi úr fornum lausamálstextum, er
orðið gleðikona ekki að finna.4 Þar eru hins vegar 25 færslur með orðinu
gleðimaðr þar sem m.a. má sjá sýnishornin í (2).
a. Hann var gleðimaðr mikill ok hendi at mǫrgu gaman.5
3 Hér vísa ég ekki síst til umræðna nemenda í kennslu minni í Háskóla Íslands en
þar sveigist talið oft að kynjamismunun þegar þetta dæmi er nefnt.
4 Ordbog over det norrøne prosasprog / Dictionary of Old Norse Prose, Københavns
Universitet, sótt 18. mars 2018 af http://onp.ku.dk.
5 Víga-Glúms saga í Íslenzk fornrit IX, útg. Jónas Kristjánsson, Reykjavík: Hið
íslenzka fornritafélag, 1956, bls. 8115.
Guðrún Þórhallsdóttir
(2)