Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2018, Side 196

202
erníska þrátt fyrir að hún eigi sér grundvöll í hugmyndafræði sem rekja
megi til upphafs nítjándu aldar.
Varnedoe valdi verk eftir Þórarin fyrir sýningu sína árið 1983 og fékk
Selmu Jónsdóttur til að skrifa stuttan texta um forsendur íslenskrar listar
um aldamótin 1900 í sýningarskrána. Selma leggur sem fyrr áherslu á að
Þórarinn hafi verið natúralískur listamaður með sterka litabeitingu. Þetta
rímar við hugmyndir Varnedoes um samspil natúralisma og symbólíkur í
norrænni list á þessum tíma, en Selma tekst þó ekki sérstaklega á við þær
í umfjöllun sinni.55 Það gerir hins vegar Bera Nordal sem skrifar texta
um verk íslensku listamannanna á sýningunni í samvinnu við bandaríska
listfræðinginn Emily Braun. Í texta þeirra um Þingvallamynd Þórarins frá
1900 færa þær rök fyrir því að myndin sé máluð undir áhrifum frá þjóðern­
ishyggju. Í textanum ræða þær í löngu máli táknræna stöðu Þingvalla fyrir
íslenska þjóðernisímynd og ­hugsun: „Þorláksson hlýtur hafa vitað að stað­
urinn sem hann valdi árið 1900 tengdist [sjálfstæðis]baráttunni og að hér
var fæðingarstaður elsta þings í heimi.“56 Þótt ekkert í Þingvallamyndum
Þórarins feli í sér vísanir í sögu staðarins eða hið forna þing – þær eru
rólegar stemmningsmyndir og staðarlýsingar – þá finnst þeim Beru og
Braun að staðarvalið eitt og sér hljóti að byggja á þjóðernislegum forsend­
um. Hér tengja þær verk Þórarins greinilega við ákveðin atriði í hugmynd­
um Varnedoes. Hann fjallar hins vegar um þjóðerni og þjóðlega hugsun
á mun víðtækari hátt en þær gera. Í meðförum hans getur hið þjóðlega í
norrænni list annarsvegar verið merkt þjóðernishyggju, en hinsvegar verið
tákn um skilgreiningu á þjóðarímynd. Í síðara tilvikinu er það til að undir­
byggja sjálfsmynd þjóða og héraða í alþjóðlegu samhengi, án nauðsynlegr­
ar tengingar við pólítíska þjóðernishyggju. Í túlkun Beru og Braun skortir
þessa dýpt í greiningu á hugmyndinni um þjóðerni.57 Þær líta því fram hjá
þeim möguleika að það sem knúði þjóðlega vísun í myndum Þórarins hafi
mögulega verið sjálfsskoðun og þar með skilgreining þjóðareinkenna út
frá natúralískri skoðun landsins.
Það er í kjölfar þessarar alþjóðlegu athygli sem Listasafn Íslands hélt
sýningu á verkum fjögurra frumherja í íslenskri málaralist árið 1985. Selma
Jónsdóttir skrifaði um verk og feril Þórarins í sýningarskrána. Hún lýsir
55 Selma Jónsdóttir, „Art in Iceland at the turn of the century“, Northern light, ritstj.
Kirk Varnedoe, bls. 57–59.
56 Bera Nordal og Emily Braun, „87: Thingvellir 1900“, Northern light, ritstj. Kirk
Varnedoe, bls. 224.
57 Sami staður.
Hlynur Helgason