Hugur - 01.01.2004, Page 112

IIO
Davíð Kristinsson
Þótt túlkun Kaufmanns hafi ekki sætt mikilli gagnrýni í Bandaríkjunum
fyrr en á 9. áratugnum var ekki liðinn nema áratugur frá útkomu Nietzsche
þegar íslenskur sundkennari að atvinnu setti fram beitta gagnrýni á túlkun
Nietzsche-fræðingsins.52 Textinn kom út í ritröð Epísku söguútgáfunnar
sem kynnti lesendum höfundinn í fyrsta hefti: „Margir lesendur Einars
Kristjánssonar Freys [1919-2000], sem lesið hafa sögur hans í ýmsum tíma-
ritum, hafa látið í ljós ósk um það, að sögum hans væri safnað saman og
gefnar út í bókarformi. [...] Það hefur áður verið reynt, af annarlegum ástæð-
um, að koma í veg fyrir það, að verk hans kæmu út; einnig hefur verið reynt,
að stöðva flutning á verkum hans í útvarpið og í sumum dagblöðunum hef-
ur hann bókstaflega verið ofsóttur. Þessi útgáfa helgast raunverulega af þess-
um leiðinlegu staðreyndum", skrifa nokkrir „vinir og velunnarar Einars
Freys“ (16). í fjórða heftinu er að finna kynningu á ritgerð næsta heftis
Heimsbókmenntirnar og Friedrich Nietzsche: „Fátt hefur haft eins mikil áhrif á
skáld og rithöfunda og rit þýzka heimspekingsins Nietzsches allt frá árunum
1890 til 1939 er síðari heimsstyrjöldin batt endi á áhrif hans. Það er varla til
það skáld á vesturlöndum, sem ekki var beint eða óbeint, vísvitandi eða óaf-
vitandi undir áhrifum frá Nietzsche. Til eru þeir rithöfundar, sem hafa orð-
ið fyrir varanlegum áhrifum frá honum. Ymsar stefnur í bókmenntum og
listum má rekja til verka hans. Stjórnmálamenn, t.d. Hitler, sóttu þrótt í verk
hans. Nú hafa verk Nietzsches verið gefin út á ný í Þýzkalandi vegna sérstak-
lega mikillar eftirspurnar. Menn spyrja því hver annan: Ætla listamenn að
fara að sækja þrótt á ný í verk Nietzsches?“
Arið 1961 birtist ítarlegasta umfjöllunin um Nietzsche sem litið hafði dags-
ins ljós í sjötíu ára sögu íslenskra Nietzsche-túlkana: Heimsbókmenntirnar og
Friedrich Nietzsche - heimspekingur stríðs og dauða. Texti Einars, sem var gef-
inn út á milli innrásarinnar á Svínaflóa og byggingu Berlínarmúrsins, hefst á
þeirri staðhæfingu „að baráttan í heiminum færist meira og meira á svið
heimspekinnar, hugmyndasviðsins, (ideologiska baráttu). Heimspekikerfin
eru mörg. Eitt laðar að sér góðviljamenn, húmanískar sáhr; annað rudda-
menni, brútalista.“ (21) „Eitt heimspekikerfið leiðir af sér styrjaldir og tortím-
ingu; annað frið og hagsæld“ (22). Sjö áratugum áður áleit Friðrik að heims-
deilan stæði á milli trúar og vantrúar. Nú telur Einar hana hins vegar standa
á milli mannúðar og ómannúðar. Þannig túlkar hann uppkomu nasismans
sem sigur brútaHsma á húmanisma: „Hjá nazistum skipuðu ruddamennin,
brútahstarnir öndvegi á öllum sviðum menningarlífsins. Fangahúsin voru
fuhskipuð húmanistum" (21). Stefnurnar tvær telur hann grundvahast á
hugsuðum þeim sem halda þeim á lofti: „Þegar við ræðum um brútalista á
borð við [Adolf] Eichmann megum við ekki gleyma því, að nokkrar slíkar
sáUr geta ekki af eigin rammleik framið fjöldamorð eins og honum eru eign-
uð. Til þess þarf einnig [...] heilt heimspekikerfi tU leiðbeiningar [...] sem
brútalistar gátu og geta enn notað sér til framdráttar.“ (22) I framhaldi af því
greinir Einar frá því að Nietzsche hafi „verið leiðarstjarna nazista.“
Einar gerir að viðfangi sínu hina „frægu [bók] Walters Kaufmann
52 Sjá höfundatal í Kristján Karlsson (ritstj.), Smásögur ungra höfunda, Reykjavík: Helgafell 1955.