Hugur - 01.01.2004, Page 188

i86
Hjörleifur Finnsson
fremur en merki um það að ekki sé allur sannleikurinn um manninn fólginn
í genunum. Með framförum vísindanna munum við að lokum öðlast endan-
lega þekkingu á gerð og uppbyggingu mannsins og þar með finna endanlega
lækningu, ekki bara sjúkdóma, heldur hvers kyns mannlegs böls. Hin erfða-
fræðilega smættarhyggja smættar félagsleg fyrirbæri á borð við fátækt, alkó-
hólisma og kynhegðun niður í gen, og breiðir þar með yfir eða eyðir hinu fé-
lagslega sviði: „Ef félagsleg vandamál eiga orsök sína í einstaklingsbundinni
lífgerð sem smætta má niður í erfðafræðilega áhrifaþætti, er ábyrgð ríkis og
samfélags á félagslegum aðstæðum, sem þessi vandamál spretta upp úr,
aflétt.“34 A þennan hátt hverfist orðræða erfðavísindanna um orðræðu
nýfrjálshyggjunnar, styrkir hana og staðfestir: Vandamála einstaklingsins er
að leita í honum sjálfum en ekki í umhverfi hans og þar með færist ábyrgð
frá samfélaginu yfir á einstaklingana.
En erfðafræðileg smættarhyggja er ekki óumdeild. Fjöldi viðurkenndra
vísindamanna hefur bent á takmörk og einfaldanir smættarhyggjunnar og
vakið athygli á að hún geti ekki efnt loforð sín.35 Athyghsvert í þessu sam-
hengi, og kann það að hljóma nokkuð öfugsnúið, er hinsvegar að árangur og
velgengni líftækninnar sem iðnaðar, sem kapítalískrar framleiðslu, felst í að
henni mistekst að efna loforð sín. Fyndist endanlegur sannleikur um gerð
mannsins, myndi það jafngilda endalokum vaxtarins. Fyndust endanlegar
lækningar við öllum sjúkdómum og vandamálum mannsins þýddi það
stöðnun og hægfara (eða jafnvel hraðfara) hrörnun lífiðnaðarins og tengdra
vísinda. Möguleikar og framleiðni líftækniiðnaðarins felast í því að hann
býður ekki upp á neinar endanlegar lausnir, heldur endalausar bráðabirgða-
lausnir eða takmarkaðar lausnir. Framleiðni hans felst ekki í því að hann
finni sannleikann um manninn og náttúruna heldur í því að hann framleið-
ir manninn og náttúruna. Líftækniiðnaðurinn framleiðir sjálfsmynd manns-
ins með orðræðu sinni og líkama með inngripum í erfðaefni og viðkomu-
mynstur hans, sem eru tvær hliðar á sama teningnum. Oll endanleg
vitneskja, sé hún möguleg, væri andstæð hagsmunum lífiðnaðarins og kapít-
alisma samtímans með svipuðum hætti og paradís á jörð hefði endalok kirkj-
unnar í för með sér. Það þarf því engan að undra þótt árangur lífiðnaðarins
muni í framtíðinni fyrst og fremst felast í nýjum genaprófum, sem bjóða að-
eins upp á forvarnir, eða erfðabreyttum lífverum sem væru jafn ófullkomnar
eða ófullkomnari en þær upprunalegu, og þar með berar ófyrirsjáanlegra
áhættna.
Trúarbrögð heihaloforðanna þjóna þeim tilgangi að réttlæta (siðferðilega)
inngrip og breytingar á náttúrunni sem áður var heilög, um leið og þau taka
þátt í framleiðslu nýrra gerða af einstaklingum og samfélagi.
En orðræða og framleiðsla erfðavísindanna sem tæknivædds upplýsinga-
iðnaðar hefur aðra vídd sem einnig hverfist um orðræðu og framleiðslu
nýfrjálshyggjunnar. Líkami mannsins er orðinn að áhættubera, en um leið er
34 Thomas Lemke, „Regierung der Risiken", s. 239.
35 Einn af þeim þekktari er stofnerfðafræðingurinn Richard Lewontin, sjá umíjöllun Steindórs J. Er-
lingssonar, Genin okkar, s. 41-49.