Hugur - 01.01.2004, Page 196

194
Hjörleifur Finnsson
ar meiri gaum, að siðfræðingar láti of oft öðrum eftir hina raunverulegu sam-
félagsgagnrýni. Er þetta einber tilviljun, eða liggur þetta kannski í formgerð
siðfræðinnar? Margt bendir til þess að bitleysi siðfræðinnar sem gagnrýninn-
ar orðræðu liggi dýpra en í vandanum sem felst í ráðgjafarhlutverki hennar
og hagsmunaárekstrum sem því fýlgja.
Einn er sá þáttur siðfræðilegrar orðræðu sem hverfist um og styður fyrr-
nefndar orðræður líftæknivísindanna og frjálshyggjunnar, í stað þess að vera
þeim gagniýnin: Ahersla siðfræðinnar á frelsi og sjálfræði, sem lýsir sér í
helstu reglu k'fsiðfræðinnar um óþvingað og upplýst samþykki.
Breski vísindasagnfræðingurinn Roger Cooter hefur fjallað um sögu sið-
fræði læknavísindanna og lífsiðfræðinnar. Hann sýnir meðal annars fram á
að „upplýst samþykki“, sem lífsiðfræðin telur sér til tekna og árangurs, eigi
sér að talsverðu leyti rætur í pólitískri baráttu ákveðinna minnihlutahópa í
Bandaríkjunum svo sem kvennahreyfingarinnar og borgararéttindahreyfmg-
ar blökkumanna (sem höfðu verið notaðir sem tilraunadýr að þeim forspurð-
um).69 Barátta kvennahreyfingarinnar fyrir réttinum til fóstureyðinga í
kringum 1970 var þannig hluti af baráttu þeirra til að endurheimta líkama
sinn úr höndum feðraveldis lækna og stofnana, og því hápólitísk frekar en
siðferðileg. Hin pólitíska krafa um yfirráð yfir eigin líkama verður í meðför-
um lífsiðfræðinnar að siðferðilegri kröfu um frjálst og upplýst samþykki. Um
er að ræða smættun félagspólitískrar baráttu eða réttinda niður í siðferðileg
réttindi einstaklingsins til frelsis og sjálfræðis.70 Ahersla lífsiðfræðinnar á
frelsi og sjálfræði einstaklingsins frá upphafi áttunda áratugarins og fram á
okkar dag, hvcrfist um orðræðu nýfrjálshyggjunnar að því leyti að áherslan
liggur á einstaklingnum og valfrelsi hans, án tillits til félagslegra og pólitískra
þátta. Eins og áður var komið inn á felst frelsi nýfrjálshyggjunnar í frelsi til
að velja á frjálsum markaði, til að kaupa og selja. Heilsa verður einnig að
neysluvöru, sem lýtur lögmálum áhættustjórnunar, innkaupa og sölu, og
tengist því beinlínis hagsmunum lyfja- og líftækniiðnaðarins. Cooter dregur
þessa þróun saman svo:
Á meðan slagorð á áttunda áratugnum eins og „reisn hefst með vali
sjúklings“ (orðað af lömuðu hetjunni í kvikmyndinni WhoseLife is it
Anyway?, 1981) voru til marks um pólitíska ögrun við föðurlegt vald
læknastéttarinnar, samlagaðist „val“ á níunda áratugnum meira
mælskulist „frjáls markaðar" eins og hún birtist í efnahagsstefnu
„Hvers er Nietzsche megnugur", Heimspeki verðandarinnar, Rísóm, sijjarog innrœtt siðfrœði, ritstj. Geir
Svansson, Reykjavík, 2002.
69 Um er að ræða Tuskegee-hneykslið 1972, þar sem upp komst að í tilraunaskyni hafi sárasótt hjá
blökkumönnum ekki verið meðhöndluð. Sjá Roger Cooter, „The ethical body“, s. 460-465.
70 Á þennan hátt eyðir lífsiðfræðin sögunni. I stað sögulegs samhengis átaka koma algild hugtök sið-
fræðinnar, sem gerir þá kröfu til sjálfs sín, og þar með hugtaka sinna, að liggja utan pólitísks átaka-
samhengis. Negri og Hardt láta að því liggja í Heimsveldinu að sjálfsréttlætingarkerfi þess felist m.a.
í frávikningu sögunnar: „I öðru lagi kemur Veldishugtakið ekki fyrir sem sögulegt stjórnarfyrirkomu-
lag sem á upptök sín í landvinningum heldur sem skipan sem í raun slfytur sögunni á frest og festir
þar með núverandi stöðu mála í sessi til eilífðarnóns." Negri og Hardt „Lífpólitísk framleiðsla", s. 153.
71 Roger Cooter, „The Ethical Body“, s. 464.