Tímarit Máls og menningar - 01.12.1975, Síða 4

Tímarit Máls og menningar
menning er öflugust fyrir, en á öðrum sviðum, t. d. að því er tekur til alls
konar verkmenningar, í kvikmyndalist og afþreyingariðnaði, er menning
okkar svo veikburða að erlendu áhrifin flæða yfir okkur án þess við höf-
um nokkurt bolmagn til að vinsa úr það sem er einhvers virði. Þótt hér
væri enginn her ættu menn að geta verið sammála um að áhrif amerískrar
múgmenningar væru hér ískyggilega mikil. Áhrif þau sem koma frá her-
stöðinni bætast svo við þau og það er mergurinn málsins. Þótt við getum
ekki nema að litlu leyti greint þau frá hinum almenna straumi amerískra
menningaráhrifa er það óumdeilanlegt að þau hafa magnað hann úr hófi.
Reyndar tel ég það engan veginn heppilegt að aðskilja þann vanda sem
fylgir menningarlegum áhrifum herstöðvarinnar frá öðrum þáttum máls-
ins. Mestu máli skiptir að hin langa herseta hefur þegar haft djúpstæð
áhrif á hugsunarhátt og sjálfsvitund þjóðarinnar og þá sérstaklega viðhorf
hennar til þjóðernis og sjálfstæðis. Haldi hersetan áfram munu þessar
breytingar vafalaust halda áfram og það er skylda okkar að hugleiða í
fullri alvöru hvort við óskum eftir að þær haldi áfram. Fyrir þá sem telja
herstöðina í sjálfu sér ónauðsynlega og jafnvel hættulega frá hernaðarlegu
og pólitísku sjónarmiði er þetta auðvitað ekkert áhorfsmál. En ég held að
hinir sem telja að nokkur áhætta eða óvissa sé því samfara að vísa hern-
um héðan verði að taka til þess afstöðu hvort það sé þrátt fyrir allt ekki
áhætta sem við verðum að taka ef við ætlum að halda áfram að vera
sjálfstæð þjóð í þeirri merkingu sem við lögðum í það hugtak á árunum
kringum 1944, merkingu sem enn lifir þó í vimnd verulegs hluta þjóðar-
innar.
Enginn skyldi halda að hugmyndir um þjóðerni, sjálfstæði og frelsi séu
fastar stærðir, endanlega skilgreindar og óbreytanlegar. Ahrif þessara hug-
mynda eru undir því komin hvaða hljómgrunn þær eiga hjá almenningi,
hvaða endurhljóm þær vekja í vitund fólks. Vitund okkar og hugmynda-
heimur skapast af umhverfi og aðstæðum, í samleik daglegrar lífsbaráttu
og sögulegrar arfleifðar. En umhverfið og lífsbaráttan er ekki bara háð
náttúrulögmálum, því það er í okkar valdi að taka ákvarðanir sem hafa
m. a. djúpstæð áhrif á það hvaða hljómgrunn hugtök eins og þjóðerni,
frelsi og sjálfstæði munu eiga meðal komandi kynslóða og hver verður
merking þeirra. Þar má ekki síst nefna ákvörðun um veru bandaríska
hersins eða brottför. Það er alltaf þægileg lausn í hverjum vanda að gefa
sig undir forsjá annarra, ekki síst þegar þeir sem völd eru afhent eru af-
242