Tímarit Máls og menningar - 01.12.1975, Blaðsíða 122

Tímarit Máls og menningar
kirkjunnar, suðurgöngu, sakramenti eða hreinlega klausturvígslu. Þess verð-
ur að minnast að miðaldakirkjan var eindregið „sakramentöl“: tilteknar
athafnir, fastmótaðir helgisiðir flytja drottinlega blessun og náð (altaris-
ganga, hinzta smurning, skriftir, ýmsar vígslur, yfirbætur margs konar
o. s. frv.). Um slíkt varð eklci að ræða. Hins vegar er þess getið að hann
gengur af fornum átrúnaði: „Ek hygg þat hégóma at trúa á goð,“ segir
Hrafnkell eftir að ósköpin hafa dunið yfir hann.
Það sem einkum veldur því að ekki virðist vera um að ræða þau „sinna-
skipti“ sem Hermann Pálsson gerir ráð fyrir í ævi Hrafnkels er víg Ey-
vindar, sem Hrafnkell vinnur þegar hann heldur af nýju til fyrri heim-
kynna sinna á Aðalbóli. Nú var Eyvindur að vísu bróðir Sáms, en allt um
það er hér um óhæfuverk að ræða frá siðferðilegu sjónarmiði. Og ein-
kennilegast er að það er framið á leiðinni til fyrri heimkynna og fyrri
valda og áhrifa sem Hrafnkell er nú albúinn að taka upp af nýju eftir að
hafa „lært“ af mistökum og afbrotum sínum.
En Hrafnkels saga Freysgoða lýsir siðferðilegum viðhorfum og kristnum
sjónarmiðum þótt hún flytji ekki kenningar úr einstaklingssiðfræði. Sagan
lýsir í allskýrum dráttum þjóðlífi og samfélagi. Meginatburðir sögunnar
eru samskipti höfðingja við almúgamenn, t. d. dráp Einars, liðsbón á Al-
þingi, samskipti Hrafnkels við Þorbjörn og Sám. Ekki mun þarflegt að
eyða orðum að því að hugtakið „stéttabarátta“ er alveg fráleitt í þessu
efni. Það er bæði miklu yngra en sagan og gengur gersamlega í berhögg
við hugmyndaheim og lífsviðhorf miðaldamanna, svo sem frekar verður
rakið hér á eftir. Vissulega kom það fyrir að út brutust skærur, t. d. bænda-
uppþot, en þar var um að ræða mótmælaaðgerðir að gefnu tilefni hverju
sinni en ekki markvissa baráttu sem stefndi að breytingum á samfélags-
skipan.
í augum miðaldamanna var þjóðfélagið bundið drottinhelguðum lög-
málum. Ptólemeíska heimsmyndin, sem mótaði viðhorf manna til náttúr-
unnar, gerði ráð fyrir guðdómlegri miðju, og á sama hátt var samfélagið
háð guðlegu boði og átti sér guðdómlega þungamiðju. Boð Guðs ríktu
hvort sem um var að ræða veraldleg efni, „in temporalibus" eða andleg
mál, „spiritualia“. A þessum tímum er sem sé ekki um að ræða skil milli
siðfræði, sem er trúarlegs eðlis, og stjórnmála eða þjóðfélagsafstöðu; á
þetta var litið sömu augum og frá sama sjónarmiði. Hin helga skipan arf-
stéttanna var hafin yfir efa enda átti hún stoðir í sjálfri heimsmyndinni.