Tímarit Máls og menningar - 01.12.1975, Blaðsíða 151

Eftirmáli: um áþarfar bcekur
hlutverki. Bókmenntaleg útgáfustarfsemi tekur við þar sem þessum þriðja flokki
sleppir; skilin þar á milli hafa stundum verið óglöggari en þau eru núna. Þessi
starfsemi verður að búa við óvissu um hvort hún sé þarfleg eða óþörf og að hve
miklu leyti hún sinni gagnlegu hlutverki.
Af þessu ætti að vera ljóst að engin hæfa er að álasa bókaútgefanda þó að hann
komi hvergi nærri bókmenntum; engin ástæða heldur fyrir slíkan bókaútgefanda
að taka þesskonar álas nærri sér. Enn verri fjarstæða er þó að ásaka slíkan bóka-
útgefanda fyrir það að hann kallar upp vöru sína og hefur ákveðinn markaðstíma
rétt eins og svo margir aðrir framleiðendur vöru. En þetta hvorttveggja heyrist
stundum lagt út sem siðferðilegur annmarki bókaútgefenda.
Ef litið er á íslenzka bókaútgáfu í heild er auðséð að samanlagðir fyrstu tveir
flokkarnir sem taldir voru áðan eru þar mestir að vöxmm. Til þessara flokka er
rétt að telja allar skólabækur, jafnvel þó gagnsemi sumra þeirra kunni að mega
draga í efa. Þriðji flokkurinn er miklum mun stærri en sá fjórði. Nú mætti hugsa
sér að auka fjórða flokkinn með því að draga til hans þær bækur úr fyrsm tveim
flokkunum sem væru af húmanistískum toga og kalla allt saman bókmenntir, og
mundi þá hlutur bókmennta vænkast nokkuð að tiltölu. Þrátt fyrir það væri óvar-
legt að telja að út komi á Islandi meira en 50—100 bækur af þessu tagi árlega,
eitthvað þar á milli, frumútgáfur og endurútgáfur, frumsamdar bækur og þýddar.
Það gæti verið svosem fimmti eða sjötti hluti af útgáfumagninu öllu. Varla er of
í lagt að þriðjungur þessara bókmennta nú seinni árin sé ljóðabækur, jafnvel þó
búið sé að telja frá þá bæklinga sem varla eru annað en bréf frá höfundi til höf-
undar. Mjög mikill hluti er eftir íslenzka höfunda.
Það er ekki um auðugri garð að gresja í bókmenntaútgáfu á Islandi en hér er
lýst. Og þó er fábreytnin meiri en tölurnar sýna. í þessu fátæki og fábreytni er
vorkunn þó að aðvífandi menn haldi að einn aðalvandi bókmenntaútgefanda sé
skortur á bókum til að gefa út. I rauninni er það ekki svo. Það liggur ævinlega
meira fyrir af bókum sem þyrfti að gefa út, væri æskilegt að gefa út, heldur en
hægt er að gefa út. Auðveld skýring á því er skortur á fjármagni sem aftur
stafar af „þröngum markaði“. En þröngur markaður er raunar harla afstætt hug-
tak. Naumast mun vafamál til dæmis að markaður fyrir bókmenntaútgáfu hefur
„víkkað" að mun síðasta einn eða tvo áratugi. Aftur á móti kann að vera að mark-
aður hafi þrengzt fyrir þýddar dægrastyttingar-bækur, vegna þess að aukin mngu-
málakunnátta, dönsku blöðin og sjónvarpið gera slíka útgáfu óþarfari en áður.
Ennfremur gæti virzt svo sem ýmsar þær bækur sem eru „búnar til“ fyrir markað-
inn séu nú orðnar hver annari of líkar til þess að þær fái mikinn framgang. Þetta
er þó ekki víst, því að margur er sá maðurinn, sem kann bezt við sig á gamal-
kunnum slóðum.
Um fábreytnina er það að segja að örðugt er að kveða á um hvort hún felst fremur
í framboðinu en eftirspurninni. Þó virðist líklegt að meira eða minna opinská
eftirspurn sé eftir fjölbreyttari bókaútgáfu. Fyrr og síðar hefur verið bent á þá
leið til að bæta úr fábreytni íslenzkrar bókaútgáfu, að með því að heimurinn sé
389