Tímarit Máls og menningar - 01.12.1975, Page 153

Eftirmáli: um áþarfar bcekur
naumast er hægt að gera þvílíka aðferð að reglu eða að grundvelli þýðingaáætl-
unar.“
An efa er nauðsynlegra fyrir oss Islendinga en flestar þjóðir að leggja rækt við
þýðingaútgáfu, en hætt er við að ekki muni takast að gera þýðingaútgáfu að frum-
geranda í þeirri viðleitni að bæta íslenzka bókaútgáfu í heild; langlíklegast er að
fjölbreytni og gæði þýðingaútgáfu verði að minnsta kosti aldrei meiri en það sem
gengur og gerist í hinni alinnlendu útgáfustarfsemi. í þessu sambandi er líka rétt
að muna að íslenzkt menntalíf er íslenzkt, en ekki brezkt, eða skandínavískt, eða
þýzkt, eða franskt, og reyndar ekki einusinni bandarískt.
Það er alkunna um allan búskap og iðnað (og raunar næstum því alla starfsemi)
að tækin hafa á síðustu tímum smámsaman verið að taka ráðin af framleiðend-
unum. Tækin verða margbrotnari og fullkomnari og hraðvirkari og að sama skapi
dýrari, og fljótari að úreldast. Sá sem ekki hefur nýjustu tæki getur ekki staðið
sig í samkeppninni. Þetta þýðir að sífellt þarf að vera að ausa fjármagni í tækin,
og framleiða og selja meira og meira og hraðar og hraðar til að skapa það fjár-
magn. Það virðist einatt vera aukaatriði hvort framleiðslumagnið er í hlutfalli við
þarfir kaupendanna hvað þá heldur í hlutfalli við hráefnið sem fyrir hendi er.
Nú er það gömul og ný saga að það er fánýtt úrræði að mölva ný verkfæri sér
til varnar; fremur virðist ráðlegt að reyna að aftra því að hin nýju verkfæri geri
skaða. Ný tækni hefur brotið sér leið inn í íslenzkan bókaiðnað, þó aðeins hægt
og hægt, og áreiðanlega ekki fyrir kröfu hefðbundinnar bókaútgáfu, heldur fyrst
og fremst til að þjóna hinum hagnýtu þörfum nútímaþjóðfélags. En þessi þróun
mun halda áfram; leifar hinnar gömlu tækni í íslenzkum bókaiðnaði eru að ganga
sér til húðar.
En ef það er rétt að hin nýja tækni útheimti mikið fjármagn, sem ekki er ástæða
til að efa, þá er þjóðleg bókaútgáfa að vísu í nokkurri hættu. Mikið fjármagn út-
heimtir stóran markað, sem bókaútgáfa á íslandi getur nú einusinni ekki átt von á.
Stórfjármagni hefur verið beitt við bókaútgáfu í heiminum síðustu áratugi,
bókaútgáfa verið gerð að stóriðju. Ahrifin af þessari þróun hafa orðið margvísleg
og ekki staður til að rekja þau hér. Aðeins skal bent á að þessi alþjóðlega stóriðja
hefur þegar haft nokkur bein áhrif á íslenzka bókaútgáfu. Annarsvegar koma þau
fram í „samvinnuútgáfum" ýmissa rita, mestmegnis fræðirita, bóka sem eru ætlaðar
„öllum og engum“; íslenzki útgefandinn lætur þýða textann og setja hann á filmu,
en bókin, mjög myndskreytt, er að öllu öðru leyti framleidd erlendis, prentuð sam-
tímis í tugþúsunda upplagi fyrir ýmsar þjóðir. Hinsvegar eru barnabækur, fram-
leiddar á sama hátt, en þar sem í fyrra tilfellinu er aðeins um að ræða bók og bók
á stangli, má segja að hér hafi „samvinnuútgáfan" gjörsamlega útrýmt alinnlendri
framleiðslu á heilum flokki bóka, þ. e. a. s. bóka fyrir ung börn. Innlend útgáfa
slíkra bóka er ekki arðbær, stenzt ekki samkeppnina við stóriðjuna.
Það fer ekki hjá því að alþjóðlegar tilhneigingar í bókaútgáfu hljóta að hafa
áhrif einnig hjá oss, þó ekki væri af öðru en því að tæknin er alþjóðleg og fjár-
magnið og notkunarreglur þess eru alþjóðleg. Auðvitað skynja íslenzkir bókaútgef-
391