Tímarit Máls og menningar - 01.12.1975, Blaðsíða 154

Tímarit Máls og menningar
endur að starfsemi þeirra er í hættu af þessum sökum, og er það væntanlega höfuð-
orsök þess að „vandi íslenzkrar bókaútgáfu" er orðinn stöðugt dagskrármál.
Ein alvarlegasta afleiðing þess að tækin og veltuþörfin taka völdin af bókaútgef-
endum kemur fram í vaxandi fábreytni, og í nauðsyninni að forðast áhættu. Frelsis-
sviptingu útgefenda má marka af því að fyrir fjörutíu árum gat útgefandi gefið
út bók nokkurn veginn áhyggjulaus ef hann átti von á 700 kaupendum. Nú í dag
mundi hann naumast hætta fé sínu ef hann vonaðist ekki til að selja 1500 eintök,
nema þvi aðeins að bókin væri kver eitt og mjög ódýr í framleiðslu. Einn og einn
maður er þegar farinn að gera því skóna að brátt muni koma að því að íslenzk
bókaútgáfa líði undir lok, eða verði að öðrum kosti gerð að ríkisfyrirtæki eins og
aðrir atvinnuvegir. Eg hygg að það væri ekki tilhlökkunarefni ef bókmenntirnar
yrðu að stjórnardeild og rithöfundarnir að ríkisstarfsmönnum. Einhvernveginn
finnst mér að „frjáls samkeppni" sé þrátt fyrir allt heppilegra rekstrarfyrirkomulag
á þessu sviði en ríkisstofnun.
Ég drap á það í byrjun að hugtakið „óþörf bók“ kynni að orka nokkurs tvímælis.
T.g sé nú að ég hef verið heldur reikull í orðavali þegar ég lief rætt um andstæðu
þessa hugtaks: „þarfar bækur“, „þarflegar bækur“, „gagnlegar bækur“, og ég hef
ekki einusinni minnzt á „nauðsynlegar bækur“. Þegar betur er að gáð er auðséð
að þó-nokkur stigsmunur og jafnvel eðlismunur er á þessum orðum, og hægt að
nota þau eða misnota á ólíkan hátt. Stjórnmálaforingi til dæmis eða heittrúar-
maður mundi leggja ákveðinn og afmarkaðan skilning í hugtakið „gagnlegar bæk-
ur“ andstætt hugtakinu „ónýtar bækur“, — annan skilning en hinn almenni les-
andi, og er heiðarlegum útgefanda ekki skylt að taka neitt mið af þeim sérlega
skilningi. Aftur á móti getur verið að Eliot, þegar hann talaði um sína óþörfu
bók, hafi verið í vafa um hvort hún væri þörf eða nauÖsynleg á því sérstaka sviði
sem hún fjallaði um. Ef bókaútgefandi getur gefið út bók sem er nauðsynleg á
einhverju ákveðnu sviði, þó hún sé óþörf á öllum öðrum sviðum mannlegra at-
hafna, má hann vel við una. En í almennum skilningi má segja að hvorki höf-
undar né bókaútgefendur geti með öllu verið tryggir fyrir þeirri hættu að gefa út
einhverjar óþarfar bækur. Bókaútgefanda dugar reyndar ekki að forðast áhættu.
Og bókaútgefandi verður að halda jafnaðargeði sínu þó hann kunni að gefa út
bók sem enginn vill lesa. A hinn bóginn — með því að bókaútgefandi þarf að
velja — verður hann að vera því viðbúinn að hann kunni að hafna röngum bók-
um. Dæmi um það eru mörg, svo sem þegar NRF kærði sig ekki um að gefa út
Du cöté de chez Swann og Mál og menning lét Tómas Jóaisson synjandi frá sér
fara, sem hvorttveggja er frægt orðið.
Það er semsé líklegt að bókmenntir mundu deyja út ef aðeins væru gefnar út
bækur sem fyrirfram mætti telja öruggt að væru þarfar, nauðsynlegar, gagnlegar.
Ég veit ekki hvort einhver kynni að vilja spyrja þeirrar spurningar hvort nokkrar
óþarfar bækur leynist meðal þeirra 50—100 bókmenntarita sem munu hafa verið
gefin út á þessu ári. Samt þyrfti sú krafa sem í þessari spurningu er fólgin helzt
að vera sjálfskrafa bæði útgefenda og höfunda; vonandi halda þeir frelsi og sjálf-
ræði til að geta gert til sín slíka kröfu. S. D.
392