Skírnir - 01.01.1956, Blaðsíða 88
86
Páll S. Árdal
Skírnir
fræðinginn sérfræðing í því að gefa mönnum góð ráð, er þeir
eiga erfitt með að ákveða, hvað þeir eigi að gera. Hann væri
þá nokkurs konar þúsundþjalasmiður, alfræðingur, því að aug-
ljóst er, að ef við vitum ekki, hvort rita skuli i eða y, leitum
við til málfræðings, til læknis, ef við þurfum að ráða hót á
einhverri meinsemd. Benda má þó á, að hægt er að nota setn-
inguna — hvað á ég að gera? — í mörgum mismunandi teg-
undum aðstæðna. Getur ekki verið, að siðfræðingurinn geti
bezt leyst vanda okkar, þegar aðstæðurnar eru siðræns eðlis?
Læknar leitast við að gera okkur líkamlega heilbrigð, og hlut-
verk siðfræðingsins er að gera okkur góð. Þetta væri þó rangt
vegna þess, að siðfræðingurinn gerir ekki tilkall til að geta
leyst persónulegan vanda einstakra manna, þótt hann reyni
oft að finna mælikvarða góðs og ills, hvað sé sameiginlegt
allri góðri breytni. f ritum hans kunnum við að finna rök
færð fyrir því, að allir góðir hlutir og öll rétt breytni hafi
einhvem ákveðinn eiginleika, en sá, sem vill vita, hvað hann
eigi að gera á ákveðnum tíma, finnur aldrei bein svör við
þeirri spurningu í ritum siðfræðinga. Takmarki læknisins er
náð, ef sjúklingnum batnar, þótt hann hafi ekki gert honum
grein fyrir því, hvers vegna rétt var að taka tvær matskeiðar
þrisvar á dag. Þótt lestur einhvers siðfræðirits bæti siðgæði
lesandans, veitir það ekki sönnun fyrir því, að kenningarnar,
sem það hefur að geyma, séu réttar. Þetta byggist á því, að
siðfræðingnum er lögð sú skylda á herðar að skýra með rök-
um, hvers vegna skoðanir hans á eðli dygðarinnar séu rétt-
ar. Ef rök hans eru léttvæg fundin, er hann ekki mikill sið-
fræðingur, jafnvel þótt honum hafi tekizt að leiða menn til
betri vegar. Þrátt fyrir þetta er jafnan hægt að finna í ritum
siðfræðinga nokkrar leiðbeiningar um, hvernig menn skuli
breyta.
Ef við víkkum notkun orðsins „forskrift“, getum við sagt,
að siðfræðingar hafi leitað forskriftar, en ekki lýsingar. Ef
við spyrjum, hvað eigi að gera eða hvernig skuli gera eitthvað,
er svarið forskrift, en lýsing er svar við spurningu um, hvernig
eitthvað sé. Við getum alltaf hugsað okkur staðhæfingar sem
svar við spurningum, en margt er að sjálfsögðu staðhæft, þótt