Skírnir - 01.09.1998, Blaðsíða 16
286
DICK RINGLER OG ÁSLAUG SVERRISDÓTTIR SKÍRNIR
brosti smeðjulega, „satt að segja, elsku barn, er hún víst víðs fjarri hrein-
leika liljanna. Þetta er frelsisgyðjan.“ - „Pabbi, hún er ekki einu sinni í
neinum kjól.“ - „Sönn frelsisgyðja, elsku barn, gengur venjulega ekki í
neinum kjól, og er þess vegna afskaplega bitur út í allt það fólk sem
gengur í hvítum fötum.“17
Málverk Delacroix birtir okkur táknræna kvenímynd sem
stendur fyrir frelsi eða frjálsræði. Augljós leið til að yfirfæra slíka
ímynd á táknmál sem félli inn í menningarlegt samhengi Islands á
fyrri hluta nítjándu aldar - og sem myndi skiljast þar auðveldlega
- er að lýsa konu með rauðan skúf í skotthúfunni sinni og beina
sérstakri athygli að rauba litnum.18 Eftirfarandi orð, sem T.
Thoré reit árið 1837 um kvenmyndina í málverki Delacroix, eiga
jafn vel við um stúlkuna í ljóði Jónasar: „Er hún ung alþýðu-
stúlka? er hún andi frelsisins? Hún er hvort tveggja; hún er, ef
maður vill, frelsið holdi klætt í ungri stúlku. Eðli hennar er að
vera sönn táknmynd, að vera í senn lifandi manngerð og tákn.“19
Jónas þarf auðvitað ekki að hafa fylgt fordæmi Delacroix
beint og berlega. Hann kann einfaldlega að hafa fundið sjálfur
upp á að tengja saman þá alkunnu hugmynd að rautt höfuðfat er
tákn frelsisins og þá hugmynd að ísland og pólitíska og menning-
arlega drauma þess megi tákna með kvenmynd, með fjallkonunni:
Þjóðartáknið sem kom fram í sjálfstæðisbaráttunni, fjallkonan, náði bæði
yfir náttúru og menningu Islands. [...] Hún var tákn fyrir það sem Is-
lendingar töldu vera ósvikið og ómengað íslenskt, og í hreinleika sínum
endurspeglaði hún djúpstæða, en óuppfyllanlega, ósk íslendinga um að
verða algerlega sjálfstæð þjóð. Fjallkonan er þannig ekki aðeins
þjóðartákn, hún stendur líka fyrir framtíðarsýn þjóðarinnar og æðsta
draum hennar.20
17 Heinrich Heine: Historische-kristische Gesamtaufgabe der Werke, bindi 12/1
(Französische Maler, Französische Zustdnde, Uber die franzsösiche Biihne:
Text), Jean-René Derré og Christiane Giesen bjuggu til prentunar (Hamburg:
Hoffman und Campe, 1989), bls. 20 og víðar.
18 „Rauð skotthúfa" hefði ekki verið raunsönn mynd í íslensku samhengi og
hefði gert pólitíska boðskapinn of afkáralega augljósan.
19 Tilvitnun hjá L. Johnson, bls. 149.
20 Inga Dóra Björnsdóttir, „Public View and Private Voices", í The An-
thropology of Iceland, ritstj. E. Paul Durrenberger og Gísli Pálsson (Iowa
City: University of Iowa Press, 1989), bls. 107.