Skírnir - 01.09.1998, Blaðsíða 72
342
GEIR SIGURÐSSON
SKÍRNIR
byggst á slíkum mælikvarða; þau hafa í miklum meirihluta verið
við fiskvinnslu og landbúnað, þar sem unnið er með efnislega
hluti sem hægt er að telja eða mæla. Það er aðeins á undanförnum
árum sem verulegar breytingar hafa orðið á þessu og því er til
dæmis að nokkru leyti skiljanlegt að djúptæk tortryggni ríki í
garð hugvísinda, sem ekki framleiða neitt er káfa má á og vigta.
Það er þó hæpið að með þessum „efnislegu“ breytum sé unnt
að gera tæmandi grein fyrir öfgakenndum viðhorfum Islendinga
til vinnu, því að öðrum kosti hlytu þau að breytast um leið og
breyting verður á efnislegum aðstæðum, til dæmis í kjölfar auk-
innar velferðar og tæknivæðingar. Sú hefur þó ekki orðið raunin.
Þrátt fyrir nýfengna auðlegð sína halda Islendingar almennt
áfram að vinna baki brotnu, enda þótt engin hlutlæg þörf sé á
því.3 Og ef þeir á annað borð gera tilraun til að réttlæta þessa
vinnuáráttu gera þeir það með því að auka neyslu sína: Hér lagar
hugarfarið sig ekki að ytri veruleika heldur öfugt.
Tilgáta mín er að þetta þolmikla hugarfar eigi sér rætur í
menningarlegum veruleika. I því sambandi má ekki gleyma að
þrátt fyrir legu landsins á hjara veraldar og stopular samgöngur
um aldaraðir er menning sú sem hér hefur byggst upp í megin-
kjarna sínum menning sem Island á sameiginlega með öðrum
vestrænum þjóðum. Hér á eftir mun ég einkum einblína á siðbót-
ina, sem var flutt inn til landsins á 16. öld, og byggja á kenningu
Max Weber um áhrif hennar á þjóðfélög Vesturlanda, en hana
reifar hann í ritinu Siðfrœði mótmælenda og andi auðkyggjunnar.4
3 Þetta kemur m.a. fram í vinnumarkaðskönnun Hagstofu Islands sem gerð var
síðastliðið sumar. Þrátt fyrir samkomulag aðila vinnumarkaðarins um að regl-
ur Evrópubandalagsins skuli gilda um skipulag vinnutíma á Islandi, sem eink-
um felur í sér að vinnutími fari ekki fram úr 48 tímum á viku, vinna rúm 40%
karla yfir 50 klst. á viku og ef störfin eru við fiskvinnslu og landbúnað er með-
alvinnutími karla yfir 60 tímar á viku. Þetta er svipað og verið hefur síðastliðin
ár. Sjá baksíðu Morgunblaðsins, sunnudaginn 26. júlí 1998.
4 Utlistanir mínar hér á þessari rannsókn Webers takmarkast við þá þætti henn-
ar sem snúa að viðfangsefni greinarinnar, en ítarlegri umfjöllun um hana, sem
og fræðilegar forsendur hennar, er að finna í B.A.-ritgerð minni, „Síðustu
mennirnir. Nietzsche og Weber um sannleika Sannleikans og gildi gildanna“
(Reykjavík: Háskóli íslands, 1994), einkum kafla III.2, „Að ala upp menn eða
vélar: Rökvæðingargreining Webers", bls. 56-71.