Skírnir - 01.09.1998, Blaðsíða 192

462
STEFÁN HJÖRLEIFSSON
SKÍRNIR
almenningur verða að taka höndum saman - og hafa gert það að
einhverju leyti nú þegar - til þess að leita svara við þessari spurn-
ingu. Eins og málum er komið, eiga læknar hins vegar erfitt með
að leggja slíkum rannsóknum lið. „Menn sjá ekki bjálkann í sínu
eigin auga, vegna þess að það er hann sem menn sjá með“, eins og
norski heimspekingurinn Hans Skjervheim hefur komist að orði
um blindu þeirra sem eru ánetjaðir vísindalegum pósitífisma.3
Síðari spurningin er þessi: Hvernig er hœgt að snetta tæknivís-
indin um manninn og sanna mannhyggju í einum fræðumf Ef
hin tæknilega grundvallarafstaða veldur spjöllum, er brýnt að
læknavísindin verði sett undir tilsjón siðrænnar hugsunar. Sem
fyrr segir eru til margir háttprúðir læknar, þrátt fyrir innræting-
una sem menn verða fyrir í námi. Aftur á móti er fátt gert í
læknanáminu til þess að stuðla að eflingu siðvitundarinnar. Og
mér vitanlega hefur hvergi tekist í menningarheimi okkar að móta
læknisfræðilega hugsun á þá leið að hin áhrifamiklu tæknivísindi
séu undir stöðugri handleiðslu siðrænnar hugsunar sem hefur
mannlega heill að leiðarljósi.4
Fyrri spurning mín á sér hliðstæðu sem ekki varðar fyrst og
fremst samskipti einstakra lækna og sjúklinga þeirra, heldur
3 Vilhjálmur Árnason heimspekingur hefur unnið ötullega að því að lýsa sið-
ferðilegum víddum heilbrigðismála og benda á siðvillur sem menn gerast sekir
um á því sviði. I grein Vilhjálms, „Heilbrigðisþjónustan og læknavísindin.
Stefnumörkun og gagnrýni", sem birtist í Broddflugum (Reykjavík: Háskóla-
útgáfan) á síðastliðnu ári, er meðal annars að finna ágætt yfirlit yfir gagnrýni
erlendra fræðimanna á tæknihyggju í heilbrigðismálum. Hér verður aðeins get-
ið um einn erlendan fræðimann að auki sem látið hefur til sín taka í þessu sam-
bandi, en það er tékkneski læknirinn Petr Skrabanek. Öfugt við flesta aðra
lækna fjallaði Skrabanek á skilmerkilegan og persónulegan hátt um málefni sem
ekki verða tekin fræðilegum tökum með þeim aðferðum sem kenndar eru við
nútíma læknisfræði. Sjá Tbe death of humane medicine and the rise of coercive
healthism (Bury St Edmunds: The Social Affairs Unit, 1994), en í þeirri bók
varar Skrabanek bæði einstaklinga og samfélög við því að eltast við heilbrigði -
sá einstaklingur sem gerir slíkt verður veikur, en opinber hugmyndafræði sem
byggist á heilbrigðishugtakinu er tákn um að samfélagið sé sjúkt.
4 Þótt þess sjáist lítil merki við læknadeild Háskóla íslands leitast sífellt fleiri
læknaskólar austan hafs og vestan við að efla siðvitund verðandi lækna. Menn
vonast auðvitað til að læknirinn verði „betri læknir“ fyrir vikið. Mig grunar
þó að þessi fróma ósk haldist ekki alltaf í hendur við ígrundaðan skilning á því
hvernig sambandinu milli fræðilegrar þekkingar læknisins og verkfærni annars
vegar og siðgæðisins hins vegar sé háttað.