Skírnir - 01.09.1998, Blaðsíða 234

504
GEIR SVANSSON
SKÍRNIR
viðurkenning á samkynhneigð, annarleika og rétti „hins“ er það sem les-
anda er ætlað að nema af lestri líkingasögunnar 2: Astarsaga.
Sagan um Z er fyrst og fremst saga um samkynhneigð og þær skorð-
ur sem ástarsambandi tveggja kvenna eru settar. Það kemur ekki að sök
þó að einblínt sé á ástina, í háleitum skilningi; lesandinn kemst ekki und-
an „kynvillunni“ í ástarsögunni. 2 er umsnúningur á hefðbundnum ást-
arsögum. Soffía Auður Birgisdóttir bendir á að Vigdís „færi ástir tveggja
kvenna í búning [...] eilífra elskenda" og nefnir sögur Tristans og Isoldar,
Werthers og Lottu, Rómeó og Júlíu; sögur elskenda „sem var ekki skap-
að nema skilja“.71 Forboðin og dauðadæmd ást þessara ástarpara er þó
ólík ást Z og Onnu að því leyti að hún er ekki forboðin í augum „hins
almenna" lesanda heldur samrýmist hugmyndum hans um Astina og
staðfestir hana. Ástarsaga Z og Önnu gengur þvert gegn þessum hug-
myndum og er ætlað að kollvarpa þeim. Dauðinn sem hangir yfir
sambandi þeirra er táknmynd fyrir það bann sem þjóðfélagið, hið gagn-
kynhneigða forræði, leggur á það. Z: Astarsaga er mörkuð dauðanum frá
upphafi, rétt eins og áðurnefnar skáldsögur Stevensons og Wildes. Les-
andi þarf aldrei að velkjast í vafa um endalokin: Ástarsaga Z og Önnu
getur ekki gengið upp nema í iokuðum hring. Sagt er að glæpamaður
snúi ætíð aftur á vettvang glæpsins. Þannig lokar Anna hringnum með
því að setja dauða sinn á svið á þeim stað þar sem hún og Z áttu sinn
fyrsta ástarfund. Það er ekki bara banvænn sjúkdómur Önnu sem setur
svip á ástarsöguna og sambandið - sambandið sjálft kallar á sjúkdóminn
og dauðann.
Sumum hefur þótt Vigdís taka nokkra áhættu í þessu verki, lesendur
eru jú gjarnir á að tengja höfundinn við umfjöllunarefni sitt, og í einum
ritdómi er t.d. talað um „hugrakka bók“.72 Vigdís sver af sér allt hug-
rekki og virðist kæra sig kollótta um umtal fólks.73 Þó bregður því við að
hún reyni að slá varnagla við þessari tilhneigingu: „Islendingar eru svo
uppteknir af fyrirmyndum. [...] En þetta eru skáldsögur, ekki sagnaritun,
og erlendis flækist þetta ekki fyrir lesendum.“74 Hafi útkoma bókarinnar
verið áhætta er ljóst að hún hefur borgað sig. Og meira en það; 2;
71 „Þeim var ekki skapað nema skilja“, bls. 109.
72 Þröstur Helgason, Morgunblaðið, 19. nóvember 1996.
73 Viðtal í Morgunblaðinu, 10. desember 1996.
74 Viðtal í DV, 25. nóvember 1996. Annars konar „varnaglar" eru kannski slegn-
ir líka, meðvitað eða ómeðvitað: Samtímis Z: Astarsögu, birtist fyrsta barna-
saga Vigdísar en varla er hægt að hugsa sér „heilbrigðari" bókmenntir. I sama
viðtali segist Vigdís vera „barnabókahöfundur að koma úr felum“! Þetta gætu
hæglega kallast freudísk mismæli!