Skírnir - 01.09.1998, Blaðsíða 207
SKÍRNIR
ÓSEGJANLEG ÁST
477
sem það er sjúkt í sjálfu sér.3 í textalegum skilningi væri hægt að segja
sem svo að síðarnefnda atriðið sé táknmynd eða framsetning á banni þess
fyrrnefnda; að sjúkdómurinn gangi erinda valdsins og ráðandi hug-
myndafræði sem grundvallast á útilokun „hins“ og alls sem er „hinsegin".
Astarsambönd tveggja aðila af sama kyni hafa lengstum verið for-
boðin í vestrænum samfélögum.4 Nákvæmara væri að segja að „kynlífs-
athafnir“ þeirra hafi verið fordæmdar og bannaðar, því að opinber sam-
bönd, hvað þá sambúð, fólks af sama kyni voru til skamms tíma nær
óhugsandi. Sjálf skilgreiningin á samkynhneigð kom ekki fram fyrr en
vel var liðið á 19. öld. Samkynhneigðir hafa því tilheyrt þögguðum og
vart sýnilegum hópi og kynlíf þeirra varðaði beinlínis við lög í flestum
ríkjum fram yfir miðja þessa öld. Tilveru- og tjáningarfrelsi þessa hóps
hefur aukist síðustu áratugina, með bakföllum þó, og nú er samkyn-
hneigð að öllu jöfnu ekki lengur ólögleg. Víðast hvar hefur losnað veru-
lega um hömlur á ritfrelsi og undanfarna þrjá til fjóra áratugi hefur rit-
höfundum ekki stafað hætta af því að tjá samkynhneigða reynslu á prenti
(að minnsta kosti ekki gagnvart lögum). Eftir því sem ýmsar formlegar
skorður hafa vikið eða þeim rutt úr vegi að undangengnum réttarhöld-
um, hefur bókmenntum sem tjá samkynhneigð fjölgað með hverju ári.
Víða eru slík verk talin sérstök bókmenntagrein eða -flokkur; „homma/
lesbíu bókmenntir" (gay/lesbian literature), eða „hinsegin bókmenntir“.
I fámennum þjóðfélögum, eins og á Islandi, fer lítið fyrir þessum flokki
bókmennta, eflaust vegna „ritskoðunar“ fæðar og fásinnis. I „Skýrslu
nefndar um málefni samkynhneigðra", sem birt var árið 1994, er fullyrt
að „tilvist samkynhneigðs fólks“ á Islandi hafi verið „hjúpuð þögn í list-
um og menningarstarfi".5 Síðustu ár og misseri hefur þó orðið merkjan-
leg breyting á þessu og hér eftir ætti samkynhneigð reynsla að eiga greið-
ari leið inn í íslenska „menningarframleiðslu".
Tilefni þessarar greinar eru þrjár nýlegar skáldsögur sem tjá samkyn-
hneigð með mjög ákveðnum hætti: Sú kvalda ást sem hugarfylgsnin
geyma eftir Guðberg Bergsson, Dyrnar þröngu eftir Kristínu Ómars-
3 í framhaldi stendur: „Auðvitað býst ég við því að annar okkar eða við báðir
hljótum að fá eyðni, sjúkdómurinn fellur eins og flís við rass hjátrúarinnar um
að ástríðurnar og ástin séu órjúfanlega tengdar harmleik" (14).
4 Umfjöllun greinarinnar miðast við vestrænt menningarsvæði, nema annað sé
tiltekið.
5 „Skýrsla nefndar um málefni samkynhneigðra“, Reykjavík, október 1994, bls.
2. Skýrslan er sennilega besta íslenska heimildin um samkynhneigð. Hún er
vel unnin og ítarleg og þar eru m.a. skilgreind hugtök, sem eru ekki eins vand-
kvæðalaus og þau kunna að virðast á yfirborðinu. Ymis hugtök, s.s. „samkyn-
hneigð", eru notuð hér með þeim fyrirvörum sem settir eru í skýrslunni.