Tímarit Máls og menningar - 01.05.2012, Qupperneq 70

B r y n j a Þ o r g e i r s d ó t t i r
70 TMM 2012 · 2
kom út árið 1922 undir heitinu Gosi – æfintýri gerfipilts (Collodi, 1883/1922).
Nafnið Pinocchio hefur hinsvegar haldið sér á öðrum tungumálum, en pino
þýðir fura á ítölsku (Gosi er gerður úr furu) og occhio auga. Samkvæmt því
gæti nafnið merkt furuauga eða furukvistur, en orðið þýðir reyndar einnig
furuhneta. Síðan þýðing Hallgríms kom út hefur Gosi komið út í óteljandi
íslenskum útgáfum sem allar eru mikið breyttar eða styttar útgáfur af verki
Collodis. Oft eru þær bara tilbrigði við upphaflega verkið og breyttar endur-
sagnir, jafnvel skráðar undir öðrum höfundarnöfnum en Collodis.3 Það dró
til tíðinda árið 1987 en þá kom út hjá Fjölvaútgáfunni vegleg útgáfa Gosa
með stórum litteikningum, og mun það vera fyrsta heildarþýðing Gosa á
íslensku eftir frumtexta Collodis (Collodi, 1883/1987). Þýðandinn, Þorsteinn
Thorarensen, segist í formála telja Gosa-nafnið misheppnað. Hann skýrir
það ekki nánar, en segir að ekki hafi verið fært að breyta því þótt hann
hafi breytt öðrum mikilvægum nöfnum í sögunni (Þorsteinn Thorarensen,
1987).
Sköpunarsagan
Það skiptir miklu máli í verkinu að Gosi sé mennsk brúða, eða sæborg – sú
staðreynd er miðlæg í allri sögunni um hann. Allt frá sköpun hans er það
takmark hans og draumur að umbreytast úr spýtustrák í alvörudreng með
því að læra að hegða sér vel og ná stjórn á lífi sínu. Það stýrir allri framvindu
í sögunni og leiðir Gosa áfram á þessari ferð andhetjunnar í átt að þroska.
Sköpunarsögur sæborga, sem og skaparar þeirra, eru oft fyrirferðarmesti
og mikilvægasti þátturinn í verkum um þær, eins og Úlfhildur Dagsdóttir
bendir á í bók sinni Sæborgin – stefnumót líkama og tækni í ævintýri og
veruleika (Úlfhildur Dagsdóttir, 2011). Gosi er engin undantekning, sköpun
hans er veigamikill hluti af verki Collodis, og ennfremur sú hlið sögunnar
sem hefur tekið hvað mestum breytingum í endurgerðum. Í frumútgáfu
Collodis segir:
Fyrir löngu var viðarkubbur; það var ekkert góður viður, að eins óbreyttur kubbur
úr skógarjaðrinum. Hann var sömu tegundar og viðurinn, sem við notum til þess
að kveikja upp með í ofnum og eldstæðum, til þess að hita herbergin. Jeg veit ekki
hvernig það atvikaðist, en góðviðrisdag einn fann gamall viðarhöggvari þenna
viðarkubb í vinnustofu sinni.
(Collodi, 1883/1922:7).
Sá ætlar sér að nota hann í borðfót og fer að höggva í hann. Þá skrækir
kubburinn hárri röddu: „Æ, þú meiddir mig“ (Collodi, 1883/1922:8). Viðar-
höggvarinn heggur aftur og kubburinn heldur áfram að skrækja. Þarna strax
birtist prakkaraleg persóna Gosa og æringjahátturinn er eins og leiðarstef í
sögunni. Geppetto, bláfátækur einstæðingur sem varla á til hnífs og skeiðar,
kemur til viðarhöggvarans og biður um efni: