Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2018, Page 55

56
spell eru ekki óalgengt umfjöllunarefni. Kristín fæðir tvö börn, en sjaldn-
ast kemur aðeins eitt barn undir í sagnadönsum. Soffía drottning segir frá
og gengur eftir því að hið sanna komi í ljós en Valdimar konungur beinir
reiði sinni að henni, eftir að hann sjálfur hefur orðið valdur að dauða systur
sinnar. Í flestum gerðum kvæðisins kemur ekki fram hvort Burtleifur hafi
þurft að gjalda gerða sinna, en Kristín situr uppi með skömmina og geldur
fyrir með lífinu. Þetta kvæði eða tilbrigði við það er mjög víða til, um öll
Norðurlönd, í Skotlandi, Þýskalandi og Póllandi. Kvæðið er til í sex hand-
ritum hér á landi og gerðirnar eru að mörgu leyti ólíkar, en megininntakið
er það sama; kóngurinn Valdimar bindur enda á líf systur sinnar vegna
skírlífisbrots í þeim öllum. Sænska fræðikonan Ingrid Åkesson sem hefur
skrifað um ofbeldi innan sænskra sagnadansa, hefur helst beint sjónum að
heiðursmorðum sem eru nokkuð algeng í sænskum kvæðaarfi.29 Í því felst
að stúlkur sem brjóta gegn siðalögmáli fjölskyldu sinnar eru teknar af lífi
til að vernda heiður fjölskyldunnar. Slík kvæði eru einnig til hér á landi,
eins og sést á Soffíukvæði og jafnvel grunur um brot getur leitt til lífláts.
Åkesson hefur einnig bent á að kvæðin varðveiti gömul siðalögmál og hug-
myndir um samskipti kynjanna, jafnvel frá upphafstíma kvæðanna sjálfra.
Í Kvæði af Rögnvaldi og Gunnhildi sem er af svipuðum toga, segir frá
frúnni Gunnhildi, sem gefur fólki margvíslegar gjafir.30 „Sumum gaf hún
malið gull,/ sumum gaf hún kerin full.“ Rögnvaldi gaf hún rauðan skjöld.
Rögnvaldur þakkar fyrir sig með að segja „Heyrðu það Gunnhildur væna/
þú skalt vera mín kvæna“, hvort heldur sem er tvær nætur eða lengur.
Gunnhildur hefur ekki áhuga á Rögnvaldi og er auk þess víf sjálfs Þiðriks
kóngs. Rögnvaldur bregst við með því að rægja hana við kónginn, segir
hana hafa látið lokka sig og að hún hafi legið með erkibiskupnum og fimm
riddurum. Þiðrik kóngur tekur í hennar gula lokk og dregur hana fram úr
rúminu á hárinu. „Hann barði hana daginn og barði hana tvo“, og fram á
miðjan þriðja dag en enginn þorir að skerast í leikinn nema yngstu börnin
þeirra tvö. Þau biðja henni vægðar og benda föður sínum á að hann geti
látið hana bera járn og troða stál. Hún ber járn og treður stál níu sinnum
en járnböndin hrökkva af henni. Hún lætur samt lífið, en Rögnvaldur
verður að hundi og stígur niður til vítis, en hún að sprundi, sem líklega
merkir að hún hafi aftur fengið stöðu meyjar, og stígur upp til himna.
29 Ingrid Åkesson, „Mord och hor i medeltidsballaderna – en fråga om könsmakt och
familjevold“, Noterat 21/2014, bls. 45–67.
30 Vésteinn Ólason, Sagnadansar, bls. 259–262. Umfjöllun um kvæðið í The Traditional
Ballads of Iceland, bls. 162–171.
IngIbjörg EyþórsdóttIr