Fróðskaparrit - 01.01.1956, Qupperneq 26

34
Tuberklarnir í Føroyum í 19. og 20. øld
hvussu er fyri Eiðis læknadømi í árunum 1899—1920 noyðs
ast vit at leggja 33 °/o aftrat tølunum frá heilsulagslýsingí
unum, skulu vit finna tað beina talið á teimum, sum í
hesum árum eru deyð av tuberklum í øllum likamslutum.
Og Rasmussen (1931a) leggur aftrat, at eftirkannan av
deyðaváttanunum úr øðrum pørtum av Føroyum í sama
tíðarskeiði tykist at vísa, at somu brek sum tey nevndu
eru at finna fyri allar Føroyar, men ógjørligt er sjálvandi
at gera av, um brekini allastaðni eru eins stór.
Tí var tað ein roynd at fara undir allar deyðaváttanirnar úr Føroyum
frá hesum tíðarskeiði einaferð aftrat at vita, um ikki vit ið hvussu er
kunnu ætla nakað um skeivleikan í tølunum fyri allar Føroyar hesi
árini. Hetta hevur verið gjørt,1) men úrslitið kann beinan vegin sigast
at hava verið minni enn einki. Har vóru ikki fáar av deyðaváttanunum
frá líkskoðarum hesi ár, har tað stendur tæring, bróstsjúka og tílík heiti,
men hóast deyðaatvoldin kanska í nógvum av hesum førum hevur verið
tuberklar, eru ikki fá dømi um, at embætislæknin hevur rættað hetta
og skrivað aðra deyðaatvold, t. d. nephritis chronica, mb. cordis, bron-
chitis chronica ella bronchitis capillaris. Eisini eru dømi, har líkskoðari
hevur skrivað «vatersot», men læknin rættað hetta til lungnatuberklar,
og endiliga liggur tað ikki heilt fjart at hugsa, at onkuntíð kunnu lík-
skoðarar, sum hava vitað um, at hin deyði kanska fyri mongum árum
síðan hevur havt tuberklar, hava sett hesa deyðaatvold uppá váttanina,
hóast sjúklingurin nú var púra lektur fyri hesa sjúkuna, sum tí nú ikki
átti at verða tald uppí.2) Men aðalmeinbogin við slíkari kanning mong
ár aftaná eru tær ógvuliga nógvu deyðaváttanimar, har eingin deyða-
atvold yvirhøvur er at finna (har dr. Rasmussen kundi rætta í Eiðis-
tilfarinum var tað júst í mongum førum, har eingin deyðaatvold upp-
runaliga var skrivað á váttanina). Men her stendur hann, sum hevur
ikki stakan framíhjá kunnleika til tey deyðu, næstingar og bygdafólk
teirra, púra typtur. Gitan og ætl ber ikki til at nýta her, tað hevði einki
bøtt um, men einans gjørt tað frammanundan vánaliga tilfarið uppaftur
meiri ótrygt. Her man vera best at nýta tølini, sum tey eru frá hondum
teirra lækna, sum tá hava handfarið tey, men viðvíkjandi brekum og
skeivleikum at miða seg eftir tí, sum stakkønur maður hevur funnið
við at kanna eitt øki av landinum, sum hann kennir til fullnar.
■) Dr. Rasmussen hevur gjørt so væl at læna mær tilfar sítt, har
avrit er av øllum deyðaváttanum hesi ár, og beri eg honum her mína tøkk.
2) Tílík dømi hevur hann, sum hetta skrivar, fleiri ferðir rakað við
undir handfaring av deyðaváttanunum tey seinru árini.