Hugur - 01.01.2004, Page 95

Islenskur Nietzsche við aldamót
93
göfugri og kjarnmeiri kynslóðir. Með lotningu vitjuðum við því staðar þess,
þar sem raust þessi hafði kveðið við í fyrsta skifti, þar sem hinar miklu og
djörfu framtíðarhugsanir fæddust; hugsanir þær, sem vörpuðu fyrirlitningu á
allt veikt og lítilmótlegt, en hentu mönnum upp á hina æðstu tinda mann-
legs lífs og mannlegrar djörfungar. Margt er torskilið í ritum Nietzsches og
mörg er fjarstæðan í þeim, mikið innantómt andríki; en aðalkjarninn í þeim,
andinn, stefnan lifir og á að lifa.“ Agúst dregur saman kjarnann: „Hann vill
aðeins láta það hafa vöxt og viðgang, sem er hraust og heilbrigt og þráir eitt-
hvað betra og æðra. En hitt allt á að hverfa; allt sem er sjúkt og seyrt og hug-
laust á að hverfa." (68) Og lýkur þannig mati Ágústs er hann stendur á jarð-
vegi þeim sem hann álítur að hugmyndir Nietzsches hafi sprottið fram úr:
„En við stóðum nú á þeim stað, þar sem Nietzsche hafði hugsað hinar
djörfustu og stórfeldustu hugsanir sínar, þar sem hann hafði skapað sjer hug-
sjón sína um ofiirmennið, hinn æðra mann, er bæri af nútíðarmanninum eins
og^ull af eyri.“
Ari síðar birti Ágúst Nítjándu öldina (1906) sem lýkur með kaflanum „Sið-
fræðin nýja“, sem skiptist í undirkaflana „Siðfræði Spencers“, „Trúar- og
siðaskoðun Guyaus“24 og „Siðaskoðun Nietzsches". Ágúst kynnir Nietzsche
til sögunnar sem forvígismann „þeirrar hugsunar, að mennirnir eins og allar
skepnur jarðarinnar ættu eftir að geta af sér einhverja æðri veru og þessa æðri
veru nefndi hann ofurmennið (Ubermensch).“ (362) Uppruna hugtaksins rek-
ur Ágúst hundrað ár aftur: „Göthe notaði fyrstur manna orðið ofurmenni, og
í spaugi þó, í innganginum að Faust; en Nietzsche heldur hugmyndinni fram
í fiillri alvöru, fyrst um þá, sem gerast forkólfar og frumherjar á framfara-
braut mannkynsins, og síðan um þann æðri mann, er hann ætlar sér að fram-
leiða með hinum nýja sið, drottinsiðnum." (369) Ágúst telur með öðrum
orðum að Nietzsche hafi þegar á leið álitið endurreisn herrasiðferðisins for-
sendu fyrir framleiðslu æðri manns, ofurmennis, en framan af hafi hann ein-
blínt á mikilmenni mannkynssögunnar. Forfara hetjudýrkunar 19. aldar sér
hann í Carlyle og Comte en „þó kemst hinn frægi franski rithöfiindur Ren-
an, er reit hina víðlesnu bók um Jesu [...], í einu skáldriti sínu næst hugmynd
Nietzsches um ofurmennið. Hann lýsir mannkyninu þar í þremur persónum,
er draga nöfn sín af persónunum í leikriti Shakespears ,Stormurinn‘. Caliban
er manndýrið, miðlungsmaðurinn; Ariel hinn göfugi þjónn mannkynsins,
brautryðjandinn; og Prospero afburðamaðurinn, hinn æðri maður, guðs-
myndin. Stigin á vegferð mannkynsins eru samkvæmt því þrjú: dýr, maður
og guð.“ (369-370)25 Ágúst telur Nietzsche hafa álitið „að það væri aðaltil-
gangur mannkynsins með jarðlífi sínu að framleiða nýja og æðri veru, er væri
24 Doktorsritgerð Ágústs fjallar um þennan franska skáldspeking: Jean-Marie Guyau. En FremstiUing og
en Kritikafhans Filosofi, Kaupmannahöfn 1911. Sama ár fékk hann prófessorsstöðu við hinn nýstofn-
aða Háskóla Islands.
25 I Hannesar Arnasonar íyrirlestrum sínum veturinn 1918-19, greinir Sigurður Nordal {Einlyndi og
marglyndi, Reykjavík: Hið Islenska bókmenntafélag, 1986, s. 145) frá því þegar Renan gerðist „arist-
ókrat, og kemur fram með kenningu um ofiirmenni, sem í sumu minnir á Nietzsche.“ Renan var sam-
tímamaður Nietzsches og enn áhrifahrifaríkur þegar íslensku hugsuðirnir stunduðu nám við Hafnar-
háskóla í byrjun 20. aldar en hverfur alfarið úr íslenskum Nietzsche-túlkunum þegar líða tekur á 20.
öldina.