Tímarit Máls og menningar - 01.12.1975, Page 131

„Aldrei hann fyrir aftan kýr“
var rituð, en þær voru á ofanverðri 19.
öld, og virðist því einsætt, að höfundur
hennar hafi þekkt þær. Virðist því
naumast önnur skýring tiltæk varðandi
þetta atriði en að hann staðhæfi þetta
gegn betri vitund og með það fyrir aug-
um að skýra ákveðið atriði í sögunni,
og verður síðar að því vikið. Ekki mun
unnt að styðjast við fornleifar við athug-
un á hliðstæðri frásögn í Droplaugar-
sona sögu, en telja verður líklegt, að
fjós hafi verið kippkorn frá skála á
Eiðum á dögum Helga, enda tæpast von
viðlíkra veðra þar og á Hrunamannaaf-
rétti, og skógar miklir voru í grennd að
sögn sögunnar.12)
Hvaða skýring kann þá að vera til-
tæk á því, hvers vegna höfundi Gísla
sögu var svo hugleikið að láta vera inn-
angengt í Sæbólsfjós og láta einnig
Gísla koma þar við, enda er lítið um til-
gangslausa útúrdúra í þeirri sögu. Til
álita kemur, að Gísli hafi átt að vera að
leita þarna fylgsnis eða vígis og höf-
undur sögunnar hafi talið óþarft að
skýra svo sjálfsagðan hlut. Sá hugsunar-
háttur, sem fram kemur í hinni al-
þekktu vísu Þórðar á Strjúgi um Karla-
magnús keisara og þessi grein tekur
nafn af, að kempum sæmi ekki að nota
kýrrassa fyrir skildi, kynni að hafa verið
algengur á þjóðveldisöld, en Gísli mat
fjör mikils og lét sér sæma að leika fífl
til að blekkja Börk digra við Hergilsey.
Höfundur Droplaugarsona sögu kynni
aftur á móti að hafa verið vandari fyrir
hönd söguhetju sinnar og hafi því talið
við hæfi að skýra tilgang heimsóknar
Gríms í Eiðafjós á þann hátt, að Grími
væri til sóma.
Þessi skýring á hátterni Gísla í Sæ-
bólsfjósi hefur þó ýmsa augljósa ann-
marka. Bent hefur verið á, að hann
hefði með þessu tafið sjálfan sig og
eftirleitarmenn. Fjósið getur og naum-
ast talizt gott vígi, enda mátti rjúfa
þekju að vild, og kýrnar hafa verið lé-
leg hlíf, nema gert sé ráð fyrir, að
heimamönnum hafi verið mjög á móti
skapi, að þær yrðu fyrir skaða. Þá er
ekki gefin skýring á, hvers vegna Gísli
yfirgaf f jósið með þeim ummerkjum sem
hann gerði, en gera má ráð fyrir, fyrst
aðrar skýringar reynast ekki fullnægj-
andi, að hann hafi með þessu reynt að
leiða grun Sæbólsmanna að einhverjum
ákveðnum aðila eða afli, en hver hefur
þá sá aðili verið? Skal nú aftur vikið að
þjóðsagnaverum þeim, sem getið var
um í upphafi þessarar greinar, og öðr-
um fleiri af því tagi.
I norskri þjóðtrú er víða greint frá
svonefndri oskereia, sem sumir telja,
að merki Asgarðsreið eða ásgoðareið og
taki nafn af Ásum, en aðrir (Aasen)
telja, að fyrri hlutinn sé dreginn af ösk-
ur, en hinn síðari af reið. Oskereia var
helzt á ferðinni um jólaleytið og því
sums staðar nefnd jolereia. Hér var um
að ræða allstóran hóp yfirnáttúrlegra
vera, karl- og kvenkyns, sem þeysti yfir
láð, lög og loft á hestum, og rak hópur-
inn af og til upp hvell óp. I sumum
héruðum Noregs var talið, að í oskereia
væru andar þeirra manna, sem bæði
væru óverðugir himnaríkisvistar og hel-
vítis, annars staðar að það væru andar
þeirra, sem dáið hefðu voveiflega. I
mörgum sögnum eru íbúar fornmanna-
hauga (gárdvord eða haugbu) taldir
verndarvættir ákveðinna býla, svo og
neðanjarðarbúar, en til þess flokks má
telja huldufólk og jafnvel búálfa. For-
ingi var fyrir oskereia, en nokkuð er
mismunandi eftir landshlutum, hver það
var. Á Þelamörk veittu þau Sigurd
Svein og Guro Rysserova hópnum for-
ustu, og telja menn þar komnar goð-
24 tmm
369