Skírnir - 01.01.1956, Qupperneq 265

Skímir
Ritfregnir
263
ofmælt, þótt sagt sé, að þessi bók sé eitthvert hið traustasta og vandaðasta
mannfræðirit, sem út hefur komið hér ó landi, enda er höfundurinn, séra
Jón Guðnason, fyrr prestur á Prestsbakka í Hrútafirði, en nú skjalavörður
í Þjóðskjalasafni, þaulvanur ættfræðirannsóknum og hinn samvizkusam-
asti í hvívetna og hefur unnið í mörg ár að samningu ritsins.
Strandamenn er einstök bók í sinni röð. Aldrei fyrr hefur birzt þvílík
skrá yfir ibúa heillar sýslu —■ þótt strjábýl sé — um hálfrar þriðju aldar
skeið. Sú bók, er mest svipar til þessarar, er doktorsrit Guðna skólastjóra
Jónssonar, BólstaSir og búendur í Stokkseyrarhreppi, og er hún þó að
ýmsu leyti með öðru sniði. En ekki skal hér farið út í neinn samanburð
á þessum tveim merku ritum.
Það gerir samningu bókar sem þessarar stórum erfiðari en vera þyrfti,
hve lítið er um mannfræðiheimildir frá síðustu tímum í Þjóðskjalasafni.
Úr sumum prestaköllum landsins eru engar kirkjubækur til í safninu yfir
síðastliðin 40, SO og jafnvel 60 ár. Þess eru meira að segja dæmi, að nýj-
asta kirkjubókin, sem safnið geymir úr prestakalli, endi árið 1888, fyrir
68 árum. Og sóknarmannatal (sálnaregistur) er þaðan ekkert nýrra en
frá 1859. Þarf ekki að lýsa, hvílikt óhagræði þetta er þeim mönnum, sem
til safnsins leita í mannfræðirannsóknum, svo að ekki sé minnzt á, hve
óskaplega óvarlegt er að láta jafnmikilvæg heimildarrit og kirkjubæk-
urnar ekki vera til nema í einu eintaki, enda hafa húsbrunar á prest-
setrum og kirkjustöðum á síðustu áratugum höggvið óbætanlegt skarð í
þessar dýrmætu heimildir. Má það með engu móti dragast lengur, að lög-
in frá 1945 um tvíritun kirkjubóka verði látin koma til framkvæmda og
Þjóðskjalasafni sent annað eintakið árlega.
Engan þarf að undra, þótt villur finnist í svo stóru riti, þar sem er
annar eins aragrúi af nöfnum, ártölum og dagsetningum. Ekki þarf mikið
út af að bera: mislestur á nafni eða tölustaf, misritun, misminni heimild-
armanns eða villa í heimild, sem talin er traust, eða þá prentvilla, sem
ekki er tekið eftir, —■ allt getur þetta valdið villu i bókinni. Slikar villur
munu þó vera miklu færri í Strandamönmim en ætla mætti. Nokkrar
þeirra eru leiðréttar aftan við bókina, og skyldu lesendur athuga það í
upphafi. Eins er rétt að benda á, að lesendur halda það stundum villur
í slíkum ritum, sem engar villur eru. Það er til dæmis að taka ekki fátítt,
að fólk telji sig fætt annan dag en prestsþjónustubók segir, og er þá
stundum vant að segja, hvort réttara er, en fræðimaður verður ekki sak-
aður, þótt hann fylgi bókinni, enda er venja að láta kirkjubækur ráða í
slíkum tilfellum.
Miklar þakkir á höfundur skilið fyrir það erfiði, sem hann hefur á sig
lagt. Mun það eitt ærin raun, að semja æviskrár allra Strandamanna, sem
til Ameriku hafa farið. Er það orð í tima talað, sem hann segir í formála,
að „mjög væri æskilegt, að gerð yrði skrá yfir vesturfara úr öllum byggð-
arlögum hér á landi og efni safnað í æviskrár þeirra. 'í'msar heimildir
um þá flesta eru til báðum megin hafs, sumar tiltækar hvenær sem er,