Skírnir - 01.09.1998, Page 20
290
DICK RINGLER OG ÁSLAUG SVERRISDÓTTIR SKÍRNIR
Víst er að hún breytti eðli ljóðsins stórlega. Reyndar er jafnvel
unnt að líta á „Eg bið að heilsa“ sem tvö ljóð: fyrri gerðina með
græna skúfnum (ljóðrænt - jafnvel óhóflega tilfinningasamt -
verk, afar vinsælt á Islandi æ síðan) og seinni gerðina með rauða
skúfnum (verk með pólitískan boðskap sem hefur ekki - að
minnsta kosti ekki á síðari árum - verið meðtekinn).
Þegar þeir velta fyrir sér hvernig texti ljóðs Jónasar hefur þró-
ast kunna sumir lesendur að komast að þeirri niðurstöðu að sú
gerð sem prentuð var í Fjölni sé ekki heildstætt verk.25 Það er hins
vegar mikilvægt að taka eftir því að Ijóðið er samhangandi og
sjálfu sér samkvæmt í báðum gerðum. Enda þótt sunnanvindarnir
komi fyrir þegar í handritstextanum og séu því augljóslega frá
þeim tíma þegar Jónas upphugsaði ljóðið upphaflega (þegar það
var einfalt og blátt áfram kvæði um vorkomuna), falla þessir
vindar fullkomlega að pólitíska boðskapnum sem bættist við
seinna (þar sem eðlilegt var að líta svo á að róttækar hræringar
ættu uppruna sinn í Frakklandi). Á sama hátt er hægt að skilja
„vorið“ sem þrösturinn boðar annað hvort bókstaflega, eða túlka
það sem tákn um að ný pólitísk skipan sé í aðsigi. Reyndar er það
svo að þar sem textabreytingin Saungvarinn > Vorboðinn kann
að hafa verið gerð í sama handritinu (sem nú er glatað) og því
þar sem breytingin grxnan > r a u ð a n var gerð26 - er mögulegt
að sú breyting hafi einnig verið hluti af „pólitísku endurskoðun-
inni“.
25 Kannski er hér komin skýringin á óánægju Páls Melsteð með ljóð Jónasar,
sem Þórhallur Bjarnason biskup greinir frá 1912: „Aldrei hafði mér það í hug
komið að seinasta erindið í vorkveðju Jónasar „Nú andar suðrið sæla vindum
þýðum", þetta með rauða skúfinn og peysuna, stingi í stúf við hitt á undan.
En P. M. líkaði það ekki, og hafði þau orð um að þarna kæmi fram „letin I
Jónasi, að setja leikaraskapinn í endann“.“ Nýtt kirkjublað, 7. árg. (1912), bls.
261. Sumum lesendum kann að finnast óþægilegt að sjá „táknræna" kven-
mynd skjóta upp kollinum í „raunsæu" Ijóði. I þessu sambandi er rétt að
minnast þess að þeir sem í fyrstu gagnrýndu málverk Delacroix „La Liberté
guidant le peuple“ töldu að kvenmynd frelsisins væri annað hvort „mótsögn í
sjálfri sér eða innan samhengis heildarinnar" (L. Johnson, bls. 149). Listamað-
ur - eða skáld - á alltaf á hættu að fá gagnrýni af þessu tagi þegar hann setur
táknræna mynd inn í raunsætt eða hálfraunsætt samhengi.
26 Sjá „Þróunarsögu textans" hér á eftir.