Skírnir - 01.09.1998, Page 61

SKÍRNIR ÁGRIP AF KRISTNUM HJÓNABANDSSKILNINGI
331
an sig og mótaði. Samhliða þessu losnaði um tengsl hjónabands-
ins við aðrar stofnanir og gildi samfélagsins, auk þess sem hjóna-
bandið sem slíkt og hlutverk þess taka að leysast upp. Það er
smám saman skoðað og metið sem persónulegt samband tveggja
einstaklinga um þeirra persónulegu málefni.59
Þessi þróun var þegar áberandi í heittrúarstefnunni sem leit á
kærleikann milli hjóna sem grundvöll hjónabandsins og náði þró-
unin fullum blóma í rómantíkinni. Upplýsingarstefnan og full-
trúar hennar lögðu aftur á móti áherslu á að hjónabandið byggði
á sáttmála eða samningi sem hjónin gerðu sín á milli. I ljósi þess-
arar sáttmálshugsunar var hjónabandið skilgreint sem veraldleg
stofnun er byggðist á skynsemi og nytsemi. Hefðbundin gildi
hjónabandsins, eins og getnaður, uppeldi barna, gagnkvæmur
stuðningur og fullnæging kynhvatarinnar, var auðvelt að tengja
sáttmálshugsuninni. Með þessum hætti var hjónabandið slitið úr
sínum guðfræðilegu tengslum og í raun gert afstætt, því það er
jafnan hægt að segja upp samningi. Immanuel Kant (1724-1804)
orðaði þennan samning svo að hjónin hefðu einkarétt á eignum
og sérleika kyns hvors annars.60 A þennan hátt vildi hann koma í
veg fyrir að annar aðilinn misvirti hinn og gengi á rétt hans.
Hjónabandið var, samkvæmt hans skilgreiningu, siðferðileg
stofnun tveggja aðila (sem bæði bera ábyrgð á) til að vernda ein-
staklinginn frá geðþóttaákvörðunum og gjörræði. Upplýsingin
og Kant ruddu þannig leiðina fyrir þann skilning að hjónabandið
væri fyrst og fremst stofnun sem reist væri í kringum ást hjóna.
Rómantíkin lagði megináherslu á hinn tilfinningalega þátt
hjónabandsins og leit á ástina sem megininntak þess. Hjónaband-
ið varð að tilfinningalegu listaverki sem hjónin sköpuðu saman.
Það var óháð kirkjulegum siðum og þeim ramma sem ríkið eða
samfélagið setur um það. Þetta kom m.a. fram hjá þýska guð-
fræðingnum Friedrich Schleiermacher (1768-1834) sem áleit
59 Martin Honecker: Grundrifi der Sozialethik, 161-64.
60 „Geschlechtsgemeinschaft (commercium sexuale) ist der wechselseitige Ge-
brauch, den ein Mensch von eines anderen Geschlechtsorganen und Ver-
mögen macht“. Kant: Werke Bd. 7, ritstj. Wilhelm Weischedel, Darmstadt
1983, 24 gr., 389-90 (Metaphysik der Sitten).