Skírnir - 01.09.1998, Page 108
378
ÁRMANN JAKOBSSON
SKÍRNIR
Einar Ólafur Sveinsson tengdi fyrir um 60 árum Laxdælasögu
við riddarabókmenntir og hirðlíf. A 13. öld hóf riddaramenning-
in innreið sína á Norðurlöndum af krafti. Á vesturnorræna svæð-
inu áttu Hákon Hákonarson og niðjar hans mestan hlut að máli.
Hákon konungur stóð að þýðingum riddarasagna á 13. öld og
Konungsskuggsjá og Hirðskrá eru í sama anda, settar saman um
miðbik aldarinnar. Einar Ólafur Sveinsson taldi einkenni riddara-
bókmennta koma bæði fram í stíl sögunnar og hugmyndum.40
Ekki hafa menn orðið sammála um að hve miklu leyti Lax-
dæla sé riddaraleg en ekki hetjusaga eða dæmigerð Islendinga-
saga. Að mati Einars Ólafs sjáum við mætast í sögunni „tvenns
konar menningu, tvo heima“.41 Aðrir hafa viljað draga fram
hetjusagnaleg einkenni á sögunni.42 Fer oft svo að það sem einn
kallar hetjulegt kallar annar riddaralegt. Björn Sigfússon telur hin
fornu hetjukvæði og riddarabókmenntir andstæður: „kjarninn í
lífsskoðun hetjukvæða er andstæður rómantík miðalda, en höf-
undur Laxdælu hefir ekki fundið ljóst til þess. Hann þykist geta
samrýnt meira en rökvísum manni nú finnst samrýmanlegt.“43
Sjálfur verð ég að játa á mig sömu órökvísi og glámskyggni á
þessar andstæður og höfundur Laxdælasögu er sakaður um. Enn-
þá hefur ekki verið gerð skýr grein fyrir mun á hugmyndaheimi
hetjukvæða og riddarabókmennta, „rökvísin" hefur verið látin
nægja. A hinn bóginn er ljóst að margt sem norrænir rann-
sakendur miðaldabókmennta hafa talið einkenni hetjusagna setur
einnig svip á riddarabókmenntir.44
40 Má þar nefna stíleinkenni á borð við refhvörf, tökuorð eins og riddari eða
glaðel en einkum hið margnotaða orð kurteisi, lýsingu skjaldarmerkja og
áherslu á skraut og hið ytra byrði (Einar Ólafur Sveinsson. Formáli, xvii-xx
o.v.). Sjá einnig: Heller. „Studien zu Aufbau und Stil der Laxdœla saga“; Hell-
er. Die Laxdæla saga, 118-20.
41 Einar Ólafur Sveinsson. Formáli, vi. Sjá nánar: Einar Ólafur Sveinsson.
Sturlungaöld, 1-45.
42 Sjá m.a. Björn Sigfússon. „Laxdœla saga“, 221-24; Bouman. Patterns in Old
English and Old Icelandic Literature, 133-40; Zimmermann. Isldndersaga und
Heldensage, 92-141; Wolf. „Aspekte des Beitrags der Laxdœlasaga zur
literarischen Erschliefiung der ‘Sagazeit’."
43 Björn Sigfússon. „Laxdœla saga“, 223.
44 Ég hef áður nefnt nokkur dæmi um það (/ leit að konungi, 215 o.v.) en hyggst
rannsaka þetta áfram.