Skírnir - 01.09.1998, Síða 110

380
ÁRMANN JAKOBSSON
SKÍRNIR
hef áður bent á að í íslenskum sagnaritum á 13. öld bera látnir
höfðingjar, Gissur Isleifsson byskup og Jón Loftsson, svip af
konungi og Gissur er kallaður konungur. Þeir eru mátaðir við
embætti konungs.47 Hið sama virðist uppi á teningnum í Lax-
dælasögu. Vatnsdælasögu svipar til hennar að þessu leyti enda
eiga þessar sögur það sameiginlegt að rekja sögu ættar. Vatnsdæl-
ir eru héraðshöfðingjar og hafa svipað samband við alþýðu
manna og konungar. Auk þess hafa þeir ýmsar konungsdyggðir
og Ingimundur gamli deyr í hásæti eins og konungur og Unnur
djúpúðga. A hinn bóginn er hann þjónn Haralds hárfagra en ekki
jafningi hans. I Laxdælasögu eru Laxdælir jafningjar erlendra
konunga en í Vatnsdælasögu er ekki gengið svo langt. Einar Ólaf-
ur kallar þá síðarnefndu „höfðingja skuggsjá“ og er það rétt-
nefni.48
Vatnsdæla hefur verið talin rituð um 1270. Vera má að munur
Laxdælasögu og Vatnsdælasögu felist í breyttum aðstæðum.
Vatnsdælasaga mun rituð í landi sem hefur konung og lýsir erfða-
aðalsætt í konungsríki. Laxdæla er líklega eldri, rituð áður en Is-
lendingar gengu Noregskonungi á hönd. Þegar hún er sett saman
hefur enn komið til greina að íslendingar hefðu íslenskan konung
og Laxdælasaga lýsir íslenskri konungsætt.49 Ekki þarf að fara á
milli mála að Laxdælasaga er hlekkur í konungasagnaritun Is-
lendinga. Söngurinn um konungsvald var söngur 13. aldar og eins
og aðrar sögur dregur Laxdælasaga dám af samtíð sinni.
Grein þessi er tileinkuð Bjarna Guðnasyni sjötugum 3. sept. 1998.
47 Ármann Jakobsson. „Nokkur orð um hugmyndir íslendinga um konungsvald
fyrir 1262.“ Þessu hefur Helgi Þorláksson andæft („Jón Loftsson, góðvilja-
maður í Odda“).
48 Einar Ólafur Sveinsson. Formáli (Vatnsdæla saga), xv-xxxii og li-lvi.
49 Vel má vera að höfundur hafi í huga Þórð kakala sem réð um tíma miklu á ís-
landi (sbr. Foote. „The audience and the vogue of the Sagas of Icelanders“, 48-
49).