Tímarit Máls og menningar - 01.05.2012, Side 106

Þ o r s t e i n n A n t o n s s o n
106 TMM 2012 · 2
unum þar vestra. Svo fer að Nína finnur handa honum rúm og kemur því til
hans yfir hafið. Nína var á lausu um þetta leyti og Erlendur var einhleypur, en
um skynjanlega erótík er ekki að ræða í orðaskiptum þeirra tveggja um þessi
beðmál, jafnvel ekki þegar Nína býður Erlendi að gista hjá sér í íbúð sinni í
New York ef hann ráðist í vesturför. Erlendur svarar því einu, að hún skuli
ekki gera meira úr þessu boði, því hann kynni að taka því af alvöru. – Hann
fór aldrei til útlanda um sína daga og varla út í sveit í heimalandi sínu.
Milli þeirra Erlendar og Nínu virðist hafa verið um systkinasamband að
ræða eins og þau gerast best. Vera kann að hann hafi átt sér ástkonu hin seinni
æviár sín, Áslaugu Árnadóttur, sem starfaði á tollstjóraskrifstofunni um leið
og hann, þótt hinu sé líka trúað, að hann hafi verið yfir slíkar þarfir hafinn.
Áslaugu trúði hann fyrir persónulegum pappírum sínum, mest bréfum, þegar
heilsa hans tók að þverra um fimmtugt. Áslaug var fjarskyld frænka hans,
dóttir Árna Árnasonar á Höfðahólum í Austur-Húnavatnssýslu. Hún varð
honum náinn vinur og hjálparhella hvað sem öðru leið og þegar hann lést 54
ára kom í ljós, að hann hafði gert Áslaugu að erfingja sínum. Erlendur var
þá búinn að selja Unuhús, helstu eign sína. Fátt er heimilda um hann sjálfan
meðal pappíra hans, engar dagbækur og nálega ekkert um þessa konu.
Böggullinn var í fórum Áslaugar innsiglaður frá láti hans 1947 til ársins
1967, að afhentur var Landsbókasafni Íslands eins og til hafði staðið frá láti
eigandans. Aldamótaárið var innsiglið rofið, eins og ráð var fyrir gert, og
innihaldið gert öðrum aðgengilegt. Af bréfasafninu má sjá að margir, kunnir
sem lítt þekktir, skrifuðu Erlendi um hans daga þeirra erinda að biðja hann
að gera sér greiða. Sjálfur hafði hann orð á sér fyrir að vera pennalatur.
Afkastamestur meðal bréfritaranna reynist vinur hans frá unglingsárunum,
Halldór Laxness, 12 árum yngri, alls eru varðveitt 77 bréf frá honum til
Erlendar. Halldór tók að skrifa Erlendi upp úr tvítugu og var þá að sinna
metnaði sínum suður á Sikiley, í Saint Maurice og síðar vestanhafs. Bréfin
frá Laxness til Erlendar mega heita að myndi samfellda sögu af sumarlangri
dvöl hans á eyjunni fögru við að skrifa fyrsta stórvirki sitt, Vefarann mikla
frá Kasmír, því næst af því þegar hann dvaldi á ný meðal munka í klaustrinu
Saint Maurice í Luxemburg og þar á eftir frá dvöl í Kanada og Kaliforníu.
Frásögnin í bréfum hins upprennandi höfundar til vinarins Erlendar eru
einlægari en margt annað sem liggur eftir höfundinn af persónulegum
skrifum. Jafnvel má segja að af margskonar vitnisburði um viðburðaríka
ævi Laxness, sem eins og alkunna er einkenndist m.a. af fjölbreyttum sam-
skiptum við fólk af öllu tagi, sé hvergi að finna skýrari vitnisburð um mann-
inn sjálfan. Kannski sýna þau manninn Halldór Guðjónsson svo vel einmitt
vegna þess að Erlendur svaraði bréfum hans ekki, þrátt fyrir brýningar,
heldur lét verkin tala. Í bréfasafni Laxness á Landsbókasafni er aðeins eitt frá
Erlendi, það er vélritað og í því aðeins eitt orð skrifað með hendi Erlendar,
skírnarnafn hans. Bréfið fjallar að mestu um sýningu Leikfélags Reykjavíkur
á fyrsta leikriti Laxness, „Straumrofi“. Erlendi þótti uppfærslan ekki góð.