Tímarit Máls og menningar - 01.05.2012, Síða 142

D ó m a r u m b æ k u r
142 TMM 2012 · 2
kvenna; táknmyndir ólíkra stétta, ólíks
uppeldis og ólíkra langana. Meðan Kar-
ítas brýst til sinnar köllunar af harðfylgi
og færir miklar fórnir á þeirri leið sóar
Herbjörg María sínum hæfileikum eða,
eins og hún orðar það, svíkst um „að
gera eitthvað úr [sér]“. Hún ber saman
líf ömmu sinnar og mömmu við sitt
eigið líf og tækifæri:
Um aldir hafði fólk hennar stritað í
eyjunum, langt frá öllum skólum og
skrifborðslífi, svo ekki sé nú minnst
á tækifærin kvenna. Ég var sú fyrsta í
þeirri þúsund ára ætt sem átti möguleika
á menntun en álpaðist út í lífið án þess
að þiggja drauminn sem mamma hafði
mátt neita sér um en varðveitti í brjósti
mér til handa (75).
Líkt og í bókunum um Karítas kemur
fjöldi persóna við sögu í Konan við
1000° og eru margir litríkir karakterar
þar á ferð, ekki síst konur. Það á til
dæmis við mömmu Herbjargar Maríu
og báðar ömmur hennar, hina breið-
firsku Verbjörgu og hina dönsku
Georgíu. Lýsingin á endurfundum for-
eldra Herbjargar Maríu, þegar faðir
hennar leitar þær mæðgur uppi eftir sjö
ára afskiptaleysi, er dæmi um hvernig
Hallgrímur dregur sterka persónulýs-
ingu upp í fáum málgreinum. Móðirin
minnir mest á Snæfríði Íslandssól í sam-
skiptum sínum við hinn svikula barns-
föður þar sem hún beitir kaldhæðni af
list:
„Sæl,“ endurtók pabbi. „Ma … manstu
eftir mér?“
Hún hélt áfram að raka af miklu kappi.
„Nei. Hver ert þú?“
„Hans. Hansi. Þú …“
„Hans Henrik Björnsson? Ég hélt að sá
maður hefði dáið. Og það af barnsförum.“
„Massa … Ég … ég er kominn.“
Aftur stöðvaðist hrífan í höndum
hennar og hún leit í augu hans.
„Á rigningu átti ég von en ekki þér.“
Hóf síðan aftur að raka.
„Massa … fy … fyrirgefðu.“
„Ertu kominn hingað til að
væla?“ sagði hún kalt og jók fremur
hamaganginn en hitt (77).
Annað áhrifaríkt samtal á milli foreldra,
sem varpar ljósi á persónuleika þeirra
beggja, á sér stað þegar þau búa í Lübeck
og faðirinn hefur ákveðið að ganga í
þýska herinn (sjá s. 96–103). Þar kristall-
ast munurinn á þeim tveimr og sá veik-
leiki sem var ógæfa föðurins, leiddi
hann „niður í eiturdjúp sögunnar“ (103)
og gerði hann að flóttamanni eftir stríð
og ævina út. Þótt Hans Henrik hafi
ánetjast nasismanum er lýsing Hall-
gríms á honum aldrei fordæmandi held-
ur mætti þvert á móti segja að höfundur
sýni þessum veikleika persónu sinnar
skilning og hafi samúð með honum,
enda líka óþarfi að fordæma mann sem
dæmdi sig sjálfur til óhamingju og ævi-
langrar útlegðar.
Hallgrímur fer víða á kostum í lýs-
ingum á aukapersónum sem gegna ekki
endilega stóru hlutverki í framvindu
sögunnar. Sem dæmi má nefna
skemmtilega lýsingu á dönsku eldabusk-
unni Helle þar sem höfundur skemmtir
sér og lesendum með myndmálinu:
Eldabuskan var með stór og mikil brjóst
sem gott var að sökkva sér í, lágvaxin
með upphandleggi sem ætíð voru berir
og minntu í lögun sinni á ilmandi heit
franskbrauð (sem ekki eru bökuð í
formi heldur látin lyfta sér ein á plötu).
Andlitið var líka hlaðið lyftidufti og ætíð
fullbakað á svip; rjómahvítar tennur,
ljúffengar varir og bakstursbrúnir vangar
sem á voru nokkrar freknum svo minnti
á birkifræ á rúnstykki (120).
Lýsingin á Bæringi, hinum „bærilegasta“
af eiginmönnum Herbjargar Maríu, er