Tímarit Máls og menningar - 01.05.2012, Side 143

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2012 · 2 143
annað dæmi um hversu beinskeyttar
persónulýsingar Hallgríms geta verið:
Hann var el hombre þótt ekki sé ég
viss um að hafa elskað hann í raun. En
hvernig stóð á því að manneskja eins
og ég gat fallið fyrir sædurgi að vestan?
Manni sem aldrei hafði siglt nema á
sjó og aldrei leit í bók nema væru það
íslenskar ævisögur, bókmenntagrein
sem ég fyrirleit.[…] Í stjórnmálum var
Bæring dæmigerður Íslendingur, ramm-
villtur en gargandi hávær. Hans maður
var Karvel (356).
Margar slíkar glettnar svipmyndir af
aukapersónum dregur Hallgrímur upp
með hnitmiðuðu myndmáli.
Sprengja
Einn er sá hlutur sem Herbjörg María
skilur aldrei við sig í sinni aumu kör en
það er þýsk handsprengja sem faðir
hennar gaf henni til að hafa sér til varn-
ar á neyðarstundu. Tilvísanir til
sprengjunnar eru sem gegnumgangandi
stef frá upphafi frásagnarinnar og allt til
lokasetningarinnar þegar hún er
sprengd í loft upp af „Sprengjudeild
Landhelgisgæslunnar“ í greipum Her-
bjargar Maríu sem lét hana ekki lausa
fram í rauðan dauðann: „og hvarf þar
með tíu fingrum upp til Guðs“. Loka-
setningin er athyglisverð. „Tíu fingur
upp til Guðs“ er orðtak sem börn við-
hafa gjarnan þegar þau sverja að þau séu
ekki að ljúga. Er höfundur þarna að gefa
umræðunni um mörk sannleika og lygi
– eða veruleika og skáldskapar – langt
nef? Það er kannski fullábyrgðarlaus
ályktun en hitt er víst að Konan við
1000° hefur komið eins og sprengja inn
í íslenska bókmenntaumræðu, sem er
hressandi. Þegar fjaðrafokinu í kringum
umræðuna um mörk skáldskapar og
veruleika í skáldsögunni linnir mun
verkið án efa öðlast stöðu sem eitt af
stórvirkjum íslenskra samtímabók-
menna. Herbjörg María er ein sú magn-
aðasta persóna sem íslenskir lesendur
hafa fengið að kynnast á undanförnum
árum, stíll höfundar ein heljarslóðarorr-
usta af skopi um leið og undirtónninn
er bæði djúpur og sár. Frásögnin er
útsýnisflug yfir íslenskt samfélag á tutt-
ugustu öld með viðkomu í stríðshrjáðri
Evrópu og víðar um heim. Þótt ævi Her-
bjargar Maríu sé rauði þráður bókarinn-
ar er frásögn hennar sífellt fleyguð með
sögum af öðru fólki á ýmsum tíma og í
ólíkum löndum. Þetta er skáldsaga sem
hægt verður að endurlesa sér til ánægju
aftur og aftur því textinn er marglaga
og svo vel og skemmtilega skrifaður að
hans má njóta vel og lengi.
Tilvísanir
1 Benda má þeim sem hafa áhuga á
umræðunni um mörk skáldskapar og veru-
leika á greinina: „Hann lagði okkur í ræsið
á hverri síðu“ eftir Öldu Björk Valdimars-
dóttur í Skírni (vor) 2012. Skírnir var ekki
komið út þegar þessi ritdómur er skrifaður
en 10. maí var frétt um hana á dv.is þar sem
fram kom að Alda Björk beini athyglinni að
þessum mörkum, efnistökum Hallgríms,
umræðu í fjölmiðlum og viðtökum ætt-
ingja Brynhildar Georgíu Björnsson. Þá ber
hún einnig saman skáldsögu Hallgríms og
bók Steingríms Th. Sigurðssonar Ellefu líf,
ævisögu Brynhildar.
2 Um þetta má lesa nánar í bók Öldu Bjarkar
Valdimarsdóttur. Rithöfundur Íslands.
Skáldskaparfræði Hallgríms Helgasonar.
Reykjavík: Bókmenntafræðistofnun Háskóla
Íslands, Háskólaútgáfan, 2008.
3 Upphafsorð bókarinnar eru: „Ævisaga: Ég er
afkomandi hraustra, bláeygðra víkinga. Ég á
ætt að telja til hirðskálda og sigursælla kon-
unga. Ég er Íslendingur. Nafn mitt er Tómas
Jónsson. Ég er gamall nei nei.“ Guðbergur
Bergsson. 1987. Tómas Jónsson. Metsölubók.
Reykjavík: Forlagið, s. 7 (2. útgáfa).
4 Sjá nánar formála Guðbergs Bergssonar að 2.
útg. bókarinnar 1987.