Tímarit Hins íslenzka bókmentafélags - 01.01.1891, Blaðsíða 181
181
irnar öðru nafni, eru önnur deild varyrðanna, en
skynjundirnar eru hin deildin. Mismunandi og
gagnstæðar geðhreylðir, svo sem gleði og hrygð,
elska og hatr, lotníng og fyrirlitníng, rísa á djúpi
geðsmuna vorra sem öldur á hafi, að því skapi sem
stormar áhrifanna hrinda oss frá sér eðr draga oss
að sér, sem og eftir djúpsævi og grunnsævi lund-
ernisins, með því að geðsmunir, lunderni og skap-
ferli mannsins eru einmitt þúngamiðja sjálfs hans,
en vitsmunir hans eru bara skuggsjá verandheims,
safngler handa ljósgeislum þekkíngarinnar.
4. Öll vitstörf mannsandans önnur en skynjun-
in og kendirnar að sumu leyti felast í því er vér
köllum hugsun einu nafni. Hugsunin yfirgrípr þannig,
i umtaksmesta skilníngi, hugrenníngar vorar og hug-
leiðíngar, íhuganir og umhugsanir, endrminníngar
og ímyndanir, jafnvel trú og ætlur, hugsmíðar og
heilaköst o. s. írv. Öllum varyrðum sínum heldr
maðrinn föstum í minninu, ýmist skýrara og greini-
legar eðr óskýrara og ógreinilegar. Hann nýtr þeirra
í geði sínu, hann veltir þeim fyrir sér í vitund sinni.
Maðrinn íhugar varyrðirnar og hugsar þær, það er,
hann samlíkir þeim og samjafnar, hann greinir þær
og aðskilr, hann safnar hinu samkynjaða og svipaða,
en aðgreinir og skilr úr hið ósamkynja og ólíka;
hann leggr saman, dregr frá og deilir, hann sam-
einir og sundrar; hann raðar öllu niðr í huga sér
eftir líkíng og mismun, eftir samleik hluta og mis-
leik þeirra. Þessi eru meginvitstörf hugans, og í
þessu er fólginn fjársjóðr vísindalegrar þekkíngar.
En hverjar eru nú megingáfur mannsandans? Þær
eru þrjár: greind sameinni, (sameinisgáfa) og
minni.
5. Greindin. Vér skynjum hlutina sem eintóma