Tímarit Hins íslenzka bókmentafélags - 01.01.1891, Blaðsíða 229
229
hverri einni skapeigind Jóns, er felst í umsögninni
,maðri, er merkir, að inntakinu til, sama sem mann-
leik, alla þá sameiginlegu eiginleika er menn vana-
lega hafa.
Þótt það liggi nú í augum uppi, að í slíkum máls-
greinum sé um enga álykt að ræða, halda sumir
rökfræðíngar því fram, að auki maðr málsgrein með
nýjum ákvæðum, komi álykt fram, eftir stærðfræðis-
reglunni: ,samtölur af jöfnum stærðum eru jafnar'.
Dæmi: ,Vin gleðr mannsins hjarta, fyrir því gleðr
fjarska mikið vín fjarska mikið mannsins hjarta';
Dæmi þetta sýnir að viðsjálar eru slíkar miðilslausar
ályktanir; sannindi þeirra og ósannindi eru alveg
komin undir eðli málefnanna og hlutanna, en eigi
undir hugsmíðuðum ályktareglum.
17. Gagnhverfing mdlsgreina.
Ef vér fullyrðum að eitt sé svo eðr svo, hljót-
um vér jafnframt að neita að það sé einnig hið gagn-
stæða; réttara sagt, einmitt með því að staðfesta eitt
neitum vér jafnan að það sé hið gagnstæða. ,Strykið
er beint — strykið er eigi bogið-', ,völlrinn er sléttr
— völlrinn er eigi ósléttr'. í dæmurn þessum er
eigi um tvö stryk né um tvo velli að ræða, heldr
eínúngis um sama strykið og sama völlinn, og er
því eigi um nokkurt nýtt umtalsefni að gera í hvor-
ugri síðari málsgreininni. ,Strykið er eigi bogið' er
gagnhverf málsgrein þeirri fyrri: ,strykið er beint';
en gagnhverf málsgrein er neitun hins gagnstæða,
og slík tilbreytíng málsgreina heitir gagnhverfíng
þeirra. Þess er áðr getið, að sérhver vita og þekk-
ing sé að nokkru leyti fólgin i greiníng eins hlutar
frá öðrum hlutum, og að svo sem hlutirnir sé skyldir
að samleik, svo sé þeir og venzlaðir eðr viðhverfir
að misleik þeirra til (sbr. 1. kap. 10.). Af þessum