Tímarit Hins íslenzka bókmentafélags - 01.01.1891, Blaðsíða 197
197
sem straumslög til ,eins‘ frá ,öðru‘. Vili menn sem
Búddúngar streitast við að hugsa æ hið sama,
staðnar hugrinn, hugsunin hættir. Slíkt hið sama
er að segja um kendir geðsins. Hugsunin kemst
eigi af án tilbreytíngar, án samanburðar; en engin
tilbreyting er til án hreyfíngar og enginn saman-
burðr án mismunar. Manninum er eigi auðið að
vera fullkominn kyrstæðíngr. Ef vér ætlum oss að
halda einhverri fræðigrein einlægt í sömu skorðum,
verðr hún óðara eintómt nám, bláber kunnátta,
einskærr vani, það er, hugsanlaus þekkíng, geðlaus
og viljalaus hegðun, og það jafnvel hversu helg,
háleit og lífgandi sem fræðigreinin vera kann í
sjálfri sér. Fyrir þessar sakir er svo kallað, að alt
sé viðhverft og samhverft í verandheimi, af því að
flest alt er mismunandi, alt horfir hvort við öðru, er
sambærilegt. Mannlegt vit er og kallað viðhverft
sökum þess eðlis síns er þegar var getið. Kalla má
og hið viðhverfa venzlað eðr tengt, svo sem hið líka
og samkynjaða er kallað sicylt og samœttað.
A stundum kemr neikvæðið eigi vel heim við
jákvæða nafnið er það á að svara. Oftast mun á-
stæðan vera sú, að jákvæða orðið hefir meðfram
sérstaka eðr og tilbreytta merkíng, er mönnum er
eigi nægilega ljós, eðr og að sú merkíng er horfin
úr málinu. Dæmi er ,mynd—ómynd'. Talshættirnir:
»það er engin mynd á því« og »það er myndarlegt«
votta berlega að orðið mynd þýðir hér hið sama
sem lag, rétt lag, og ,ómynd‘ þýðir því réttilega hið
sama sem »aflagi«.
11. Oss er næsta mjög áríðandi að vitahvernig
jákvæðin og neikvæðin horfast við í raun réttri,
það er, hverja merkíng neikvæðið hefir í samanburði
við jákvæðið. Agreiníngrinn um siðferðislegu merk-