Tímarit Hins íslenzka bókmentafélags - 01.01.1891, Blaðsíða 231
231
Sumneikvæðar málsgreinir. Hér er reglan sú
að gagnhverfa _.umsögnina og taka neikvæðið fram-
anvið hana brott. Dæmi: ,Nokkrir skipverjar kom-
ust eigi af gagnhverfist í ,Nokkrir skipverjar drukn-
uðu‘, ,sumir menn eru eigi vitrir' — ,sumir menn
eru óvitrir' (= heimskir), ,flestir menn eru eigi Is-
lendíngar' — ,flestir menn eru útlendíngar'. Við
þessa gagnhverfing er það athugandi, að hún gefr
eigi jafnan andstæða merkíng. Það er annað að
segja, til dæmis, að einn sé ,ljótr en ,eigi fríðr-', ,vondr‘
en ,eigi góðr', því til er að vera hvorki fríðr né ófríðr',
jivorki góðr né illr.
Gagnhverfíngin er engin sannarleg álykt, vér
atígum eigi eitt fet fram til að fá nýja þekkíng, nema ef
vera skyldi það, að gagnhverfíngin kennir oss að
þekkja betr en ella þær hinar andstæðu málsgreinir
í orði kveðnu, eu eigi kennir hún oss að þekkja eðli
þeirra. Eftir reglunum get eg, til dæmis, gagnhverft
málsgreinina, ,varmi er þægilegr', og sagt: ,varmi
er eigi óþægilegr og heldr eigi þægindalauss', en hitt
get eg eigi sagt: ,kuldi er óþægilegr'. Vér verðum
að þekkja eðli og stig kuldans til þess að geta sagt af eðr
á um það. Af málsgreininni: ,skepnur drepast af kulda',
getum vér eigi leitt: ,hitinn lífgar þæÞ. Vérgetumein-
göngu fullyrt, að veri menn skepnur við drepanda
kulda, muni þær lifa fyrir kulda sakir; en um hitt
getum vér eigi fyrir það borið, hvort hitinn fái af-
stýrt öðrum dauðameinum. Sama er að segja um
öll dæmi þessum lík, og sýnirþað með ótal dæmum
öðrum, að lítt tjáir að tefla með orðum einum; vér
verðum að vita hvað vér segjum, vér verðum jafn-
an að þekkja sjálft málefnið er vér tölum um.
18. Viðhverfing málsgreina.
Viðhverfíngin eðr viðsnúningin er í því fólgin, að
umsagníngr og umsögn eru látin skifta sætum. Værí nú