Tímarit Hins íslenzka bókmentafélags - 01.01.1891, Blaðsíða 209
209
Svo sem hverr hlutr þekkist frá öðrum eingöngu á
því er hann er ólíkr þeim, svo geta menn og fylli-
legar fundið inntak hlutar þess er þeir eiga um að
merkja, þá er þeir um leið ummerkja í huga sér
hina neikvæðu, andstæðu og gagnstæðu hlutina (sbr,
1. kap. 9.—10.). Setjum sem dæmi að vér eigim
að ummerkja fasta hluti, alt fast efni. Vér finnum
að það er kynseigind (sameiginleg skapeigind) allra
fastra hluta, að ,þeir veita viðnám (mótspyrnu) sér-
hverri tilraun til að breyta sköpulagi þeirra'. Til
þess nú að vera viss um að ummerkíng þessi sé
rétt, förum vér til og ummerkjum hið lausa efni:
lög og loft (lyfti), og finnum vér þá að kynseigind
lagar og lyfta sé sú, ,að láta undan hinu minsta á-
taki og að þau hafi ekki fast sköpulag annað en
það er hinir föstu hlutir umhverfis skapa þeim',
Þessi skapeigind lausra hluta er andstæð skapeigind
fastra hluta, og staðfestir því að ummerkíng þeirra
sé hin rétta.
Þótt nú ummerkíng eins hlutar eðr hugtaks sé
þá fullkomin, er allar skapeigindir hans eru til-
nefndar, svo ummerkíngin nái yfir alt megininntak
hlutarins, verðr þessu samt eigi viðkomið, ef hlutr-
inn eðr hugtakið hefir margar kynseigindir, svo sem
er bæði með grös, dýr og málma og með margsam-
sett hugtök. Gull, til dæmis, á sér um tuttugu
einkunnir, og mun þó nægilegt í ummerkíngu þess
að taka eingöngu fram lit þess og eðlisþýngd, til
þess að greina það frá öðrum málmum. í annan
stað eru hlutir þeir og hugtök til, er vér fáum eigi
ummerkt, það eiu frumefnin og hin upphaflegu
hugtök. Það er engin skýríng, þvi síðr ummerkíng
í því að segja, að .kroppsefnið' sé ^rúmtak' eðr
,rúmfyld', að hinn ,stærðfræðislegi depill' sé ,rúmlaus
14