Studia Islandica - 01.06.1993, Blaðsíða 159
157
löngu áður en hinar eiginlegu krossferðir hefjast, en það hefur
ekki breytt skilningi 13. aldar manna á slíku ferðalagi, eins og
greina má gerla af frásögnum Njálu af Kolskeggi og áður er
hermt frá.
Sumir munu vafalaust setja það fyrir sig við þessa túlkun,
að hvorki er talað beint um heiðingja í sögunni sem mótstöðu-
menn Barða né farið kristilegum orðum um endadægur hans
í Miklagarði. Pessi gagnrýni er í sjálfu sér ofur eðlileg, en á
það er að líta, að Miklagarðskeisari ver ríki sitt fyrir villu-
trúarmönnum og í annan stað verður að lesa á milli lína, því
að sögustíllinn á ekki vanda til að draga beinar ályktanir af
verknaði söguhetja. Pessi túlkun stendur að mínu viti tveim
fótum í lykilatriðum sögunnar og er styrkt af skyldum frá-
sögnum.
Einstakt er í íslendingasögum, að aðalhetja sögu týnist í
sjálftekinni útlegð í Miklagarði.1 Pað er ekki loku fyrir það
skotið, að fyrirmyndin sé sótt til frænda hans, Þorvalds víð-
förla, sem lauk ævi sinni í munklífi. Báðir þurfa hjálpráð til að
milda guðs reiði fyrir mannvíg, þótt með ólíkum hætti sé.2
Barði bíður bana, þegar hann hafði „drengiliga neytt sinna
vápna til dauða“, eins og hans var von og vísa. Gestur Þór-
hallason hverfur einnig úr sögunni sem „dugandi drengr“.
Það er ekki tilviljunum háð, að Heiðarvígasaga lætur sögu-
hlutana tvo taka endi með þessum hætti í Miklagarði. Sam-
setningin dregur fram með landfræðilegum hliðstæðum og
skörpum skilum þau andstæðu lífsgildi, sem felast í kristilegri
fyrirgefningu og forneskjulegri hefnd, og brýna fyrir les-
1 Sjá greinargerð Sigfúsar Blöndals um einstaka Miklagarðsfara í fornum
sögum: Vœringjasaga, 309-345.
Bjarni Einarsson hefur bent á, að frásagnir af hinsta degi Þormóðar á Stikl-
arstöðum hafi dregið dám af píslarsögu Krists. En þar eru einnig atriði, sem
höfða óbeint til hefndarvíga Pormóðar á Grænlandi. Pegar Þormóður beið-
ist af konungi að fara til einnar gistingar með honum, spyr konungur hann,
hversu marga menn hann hafi drepið í einvígi. Þormóður kveðst hafa orðið
fjórtán mönnum að bana. Þá heitir konungur honum því að þurfa ekki að
vera lengur en sjö daga í hreinsunareldinum og komast þá til „npkkurrar
hvíldar". Hygg ég, að orð Ólafs helga hafi vegið þungt fyrir guði, úr því að
Þormóður slapp með svo væga refsingu fyrir víg fjórtán manna.