Studia Islandica - 01.06.1993, Blaðsíða 192
190
Að svo komu máli er skynsamlegt að staldra við og íhuga
undirstöðuatriði. Ekki verður rengt, að höfundar íslendinga-
sagna kappkostuðu, eftir því sem þekking þeirra og hugvit
leyfði, að samsama menn og atburði aðstæðum horfinnar
aldar, og með því móti sýna þeir ósjaldan, að þeir geri nokk-
urn mun á sögutíma og ritunartíma. P»ótt þetta sögulega við-
horf höfunda sé augljóst, má ekki gleyma því, að fornsögurn-
ar eru bókmenntir, svo að sagnfræðileg atriði í víðasta skiln-
ingi þeirra orða geta ýmist verið sjálfsagðar ályktanir eða hug-
arsmíð og beinlínis orðið til af listrænni nauðsyn frásagnar-
innar. Fara má nærri um, að örðugt getur reynst að skera úr
um, hvort sögulegri eða listrænni skýringu er til að dreifa, því
að höfundar leggja áherslu á rökvíslega framvindu verka
sinna. Ofangreind dæmi sýna, við hvaða vanda er að etja.
Satt kann að vera, að mikill skógur hafi verið í Hvítársíðu,
„sem þá var víða hér á landi“, þegar sagan gerðist, þótt ekki
sé svo á dögum söguhöfundar. Má vísa til hinna fleygu orða
Ara fróða því til staðfestingar, að við landnám hafi ísland ver-
ið viði vaxið milli fjalls og fjöru. Mér flýgur í hug, að hin list-
ræna nauðsyn gæti líka verið undirrótin að frásögninni, því að
mikill skógur í landi Eorgautsstaða var nauðsynlegur til að
skýra, hvernig Barða og félögum hans auðnaðist að komast
óséðir að Gísla og bræðrum hans einn bjartan sumarmorgun,
þar sem þeir stóðu að slætti og gáfu jafnframt gaum að
mannaferðum. Skyldi vera líkt með þessum mikla skógi og
dalnum fræga að Bergþórshvoli, þar sem Flosi beið aftans
óséður með hundrað manns og tvö hundruð hrossa?1
Heiðarvígasaga talar um diskleysi, þegar menn snæddu í
hinu mikilfenglega matarboði Puríðar húsfreyju í Ásbjarn-
arnesi. Hún leggur fyrir hvern og einn sona sinna þriðjung yx-
insbógar og stein að auki, en slíkur málsverður rúmast ekki á
matardiskum. Ég hef það fyrir satt, að fyrrnefnd frásögn eigi
rót sína að rekja til brýningar Guðrúnar Önundardóttur í
Guðmundarsögu dýra. Par hagar svo til, að hún ber svið á
1 Dalurinn í hvolnum hefur orðið tilefni mikilla hugleiðinga gagnrýnenda.
Sjá athugagrein Einars Ólafs Sveinssonar: Njála, 325 nmáls.