Tímarit Hins íslenzka bókmentafélags - 01.01.1891, Síða 196
196
að hann vanti hana eðr og að hann hafi aðra eigind
gagnstæða. Nöfn þau er vér játum um að hafi
eigindina köllum vér jdkvœð nöfn, en hin nöfnin
neikvœð.
Nöfn og einkunuir eru gerð neikvæð með því
að bæta stafnum ,ó‘ framan við orðin, eðr þá með
því að skeyta endíngarnar—jlausa', ,leysa‘, ,leysi‘
aftan við nöfnin, endínguna,— lauss' aftan við karl-
kyn einkunnanna og endínguna ,— at‘ aftan við
sagnorðin. Svo er og neikvæðið ,eigi‘. Neikvæði
og jákvæði verða og á annan hátt með orðtökum,
svo sem ,allir nema', ,enginn utan‘. Auk þessara
neikvæða, sem öllum eru kunn, eru og mýmörg orð
til í málinu, er vér köllum samhverfar andstœður,
svosem ,suðr—norðr‘, ,upp—niðr‘, ,út—inn‘, ,hér—þar‘,
,híngað—þangað', ,foreldrar — börn,‘ ,yfirboðnir —
undirgefnir', ,lærðir—leikir', ,réttindi—skyldur', ,auðr
—örbirgð', ,góðr—illr‘, ,bjartr—dimmr‘, ,heitr—kaldr‘
o. s. frv. Framliðir og aftrliðir andstæðna þessara
hafa í raun réttri jafnt jálega sem neilega merkíng;
en hlutrinn er sá, að játi eg framliðnum eðr þá
aftrliðnum, hlýt eg um leið að neita aftrliðnum eðr
þá framliðnum, eingöngu af því að þeir eru andstæðir
hvorr öðrum. Sá sem er ,hér‘ eðr fer ,suðr‘, hann
getr eigi jafnframt verið ,þar‘ né farið ,norðr‘. En
hitt er mönnum eigi jafnljóst að þessir hinir and-
stæðu framliðir og aftrliðir horfast svo fast og svo
stöðugt í augu, að þeir eru sem samlokur eðr tvær
samfastar helftir af einni heild, þeir eru tvendir
(pör) sömu heildarinnar. Jafnskjótt sem oss koma
,foreldrar‘, ,yfirboðnir‘, ,upp‘ i hug, renna og óðara
í huga vorn ,börn‘, ,undirgefnir‘, ,niðr‘ o. s. frv.
Huga og geði mannsins er svo háttað, að hvort-
tveggja er sem framhaldandi straumr, eðr réttara,