Studia Islandica - 01.06.1993, Síða 12
10
upasögur og riddarasögur, svo að dæmi séu tekin. Þar að auki
skortir sögurnar bæði lærða formála og eftirmála, en þeir
veita stundum sundurleita vitneskju um sköpun og tilgang
annarra sagna.1 Pótt íslendingasögur hafi orðið fyrir marg-
háttuðum erlendum áhrifum, þá bendir hið einkennilega for-
málaleysi, sem tíðkast lítt í latínubókum, til fjörlegrar inn-
lendrar menningar og rennir stoðum undir þá hugmynd, að
sögurnar hafi átt langa og mikla frásagnarhefð að baki við
upphaf sagnaritunar. Það sannar raunar sögustíllinn líka með
sjálfum sér. Þar með er ekki sagt, að engin áhrif latínumennta
kunni að greinast í stíl elstu sagna.
Engin íslensk bókmenntafræði er til frá ritunartíma íslend-
ingasagna, sem varpi birtu á sköpunarsögu þeirra í líkingu við
fræðslu Snorra-Eddu um brag og mál hins forna hirðkveð-
skapar. Ekki bætir úr skák, að engin markverð gagnrýni er til
um íslendingasögur fyrr en á tímum lúthersks rétttrúnaðar og
fornmenntastefnu á fyrra hluta 17. aldar, þegar þær voru
skildar sögulegum skilningi. Þá var spurt: Er þetta satt eða
ósatt? Þetta sögulega viðhorf hefur í stórum dráttum mótað
afstöðu ritskýrenda til sagnanna og sagt þeim fyrir verkum all-
ar götur fram á þessa öld. Á síðustu áratugum hafa hins vegar
margir fræðimenn reynt að fara nýjar leiðir við athuganir á
sögunum til að komast á snoðir um innsta eðli þeirra, en því
er eigi að leyna, að menn hafa ekki haft erindi sem erfiði, ef
á það er litið, að ágreiningur með ritskýrendum hefur ekki
dvínað að marki. Á hinn bóginn má fullyrða, að áherslur á
viðfangsefnum hafi breyst. Enn sem fyrr knýr fast á hin þrá-
láta spurning: Hvers konar sögur eru íslendingasögur?2
1 Sjá Sverrir Tómasson: Formálar íslenskra sagnaritara á miðöldum. Sjá
einnig andmælaræðu mína við doktorsvörn Sverris í Griplu III (1993), 135-
155. Enn fremur andsvar Sverris í sama riti, 170-182.
Firnin öll hafa verið skrifuð um mismunandi afstöðu og skilning manna á
íslendingasögum, sem hér gefst ekki færi á að fara nánar út í, en vísa má
enn í téða yfirlitsgrein um sögurnar eftir Carol J. Clover. Jónas Kristjáns-
son hefur nýlega vikið að þessu efni, þar sem hann fjallar um rætur sagn-
anna. Hann nefnir tvö meginsjónarmið við rannsóknir þeirra: hið sögulega
(the historical approach) og hið bókmenntalega (the literary approach).
Síðara viðhorfið flokkar hann í undirdeildir. Þá nálgast menn sögurnaríú/-
<