Studia Islandica - 01.06.1993, Síða 109

107
Hann bannaði ok með öllu alla úháttu ok forneskju eða blótz-
skapi, gjörninga eða galdra, ok reis í móti því með öllu afli, ok
því hafði eigi orðit af komit með öllu, meðan kristnin var úng.
Hann bannaði ok alla hindrvitni, þá er fornir menn höfðu tekit
af túnglkomum eða dægrum, eða eigna daga heiðnum mönnum
eða guðum, sem er at kalla Óðins dag eða Þórs, ok alla þá luti
aðra, er honum þóttu af illum rótum rísa.1
Það er því ekki um að villast, að Jóni Hólabiskupi hefur í upp-
hafi 12. aldar ofboðið, hversu leifar heiðninnar stóðu traustum
fótum í hugmyndaheimi landsmanna, m.a. í nafngiftum. En
þessi vitneskja um forneskju í mannanöfnum lifði góðu lífi alla
sagnaritunaröld og raunar lengur og varð uppspretta sagna, sem
gefa þarf sérstakar gætur að.2 Til að mynda kemur þessi þekk-
ing skýrt fram í orðum Snorra Sturlusonar í Ynglingasögu:
en af Þórs nafni er kallaðr Þórir eða Þórarinn eða dregit af
Qðrum heitum til, svá sem Steinþórr eða Hafþórr, eða enn
breytt á fleiri vega.3
Höfundur Heiðarvígasögu hefur verið andlega skyldur Jóni
biskupi, enda trúlegt, að Heiðarvígasaga ogsaga Jónsbiskups
séu báðar til orðnar við Þingeyraklaustur. Báðar líta svo á, að
af forneskjunni stafi flest hið illa í mannheimum. Þess vegna
1 Biskupa sögur 1,165. í yngri Jónssögu er ívið lengri klausa um sama efni, 237.
Gunnlaugur ormstunga glímdi norður á Melrakkasléttu við bóndason
nokkurn að nafni Þórður, sem hét á Þór til sigurs sér. Gunnlaugur laust
báða fæturna undan Þórði í glímunni, en fótur Gunnlaugs stökk úr liði og
féll hann þá með Þórði. Eftir það var fóturinn Gunnlaugs í liðinn færður og
þrútnaði ákaflega. Sjá Gunnlaugs saga ormstungu, 86. Líkindi eru til, að
merkingarleg tengsl nafnanna, Þórður og Þór, séu grunnur frásögunnar,
Þórður vaxi af Þór eða öfugt. Sagan gefur í skyn, að Þór valdi miklu um, að
Gunnlaugur verður af Helgu, heitkonu sinni. Þessi hugsunarháttur minnir
nokkuð á hugsun Heiðarvígasögu, sem fellir sök á hendur Ása-Þór fyrir að
stuðla að vígaferlum og mannhefndum.
3 Hkr. 1,20.—Sbr. ogHauksbók, 503-504. Þarerafarmerkilegklausa,ekki
síst lok hennar, sem fellur að þeirri röksemdafærslu, sem hér er beitt.
Niðurlagið hljóðar svo: „Enn eru fleiri ngfn dregin af þeim guðum ok
Ásum, þó at af Þór sé flest, menn hgföu þá ok mjgk tvg nQfn, þótti þat lík-
legt til langlífis ok heilla, þótt nykkrir fyri(r)mælti þeim við guðinn, þá
mundi þá ekki skaða, ef þeir ætti annat nafn.“ Stafsetning samræmd.