Studia Islandica - 01.06.1993, Side 157
155
fá at g<?rt, fyrr en þér leggið vandræði á yðr ok vegið með
vápnum, ok er því langa nót at at draga.“ Eptir þat hættu þeir
talinu, ok varð hér um margs manns umbrœða.1
Sigurður Nordal hefur látið þau orð falla um þessi orð
Njáls, að „hvergi sést það betur, hversu mikið höfundur Njálu
á í raun og veru Heiðarv.s. að þakka“.2 Þetta er efalaust rétt.
Þótt frávik séu að sjálfsögðu með sögunum í einstökum atrið-
um, er kjarninn hinn sami: Tyllisök, manndráp og refsing.
Með þessu ráðabruggi heldur siðspillingin mikla innreið
sína í Njálu, og spekingurinn Njáll leggur sjálfur drög að
henni og þar með dauða sínum og sona sinna í Njálsbrennu.
Njáll leitast við eftir föngum að bæta fyrir brot sitt og sporna
gegn ragnarökum, en viska hans og forsjálni mega sín lítils.
Honum fer líkt og Óðni í Völuspá, sem fær ekki stöðvað upp-
lausn siðanna eftir víg borgarsmiðsins. Enginn úthellir sak-
lausu blóði óhegnt, annað væri svívirða við náttúrulegt eðli
sköpunarinnar. Fyrst er Þráinn drepinn við Markarfljót, síð-
an sonur hans Höskuldur við morgunverkin, þá siglir brennan
eða heimsloginn í kjölfarið, sem er gerningsmönnum allt í
senn hirting, aflausn og guðs náð í óskapnaðinum. Hreinsun
hefur átt sér stað. Að loknum eftirköstum brennunnar endar
Njála í guðs friði.
Þráinn á víslega óbeina sök á hrakningum Njálssona, en
ekki verður með réttu sagt, að hann sé dauðamaður fyrir.
Þrátt fyrir allt mega Njálssynir þolanlega við una, því að þeir
þiggja gjafir og taka sæmdir af Eiríki jarlssyni til sátta og
halda virðingu sinni. Fjárbón þeirra á hendur Þráni orkar tví-
mælis, enda segir Njáll: „Þat mun þykkja um sakleysi, ef þeir
eru drepnir.“ Eigi að síður snýr Njáll sök á Þráin með líkum
atvikum og Þórarinn á Lækjamóti á Gísla í því skyni að villa
um fyrir almenningi og hjúpa ódæðið réttlæti.
Njála og Heiðarvígasaga eru báðar þrungnar þeim skiln-
ingi, að menn beri ábyrgð fyrir guði og fái goldið gerða sinna
í öðrum heimi. Njáll á jafnmikla sök á vígi Þráins og synir
’ Njála, 226.
Hvs., cxxix nmáls.