Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1933, Blaðsíða 132

128
dóminn kom, Wimbledon-málið. Franksl félag hafði leigt
enskt gufuskip, Wimbledon, til að flvtja hergögn til Pól-
lands. Þýzk stjórnarvöld neituðu skipinu för um Kílarskurð-
inn, með því að Þýzkaland væri lilutlaust land eftir Vers.
samningunum, svo að skijíið varð að fara um dönsku sundin
og tafðist við það. Skaðabótamál félagsins á hendur þýzku
stjórninni út af töfinni tók franska stjórnin í sínar liendur,
og dæmi dómurinn málið eftir samkomulagi þýzku og frönsku
stjórnarinnar. Samskonar dæmi eru Maurommatis-málin
milli grísku og ensku stjórnarinnar, Lotus-málið niilli frönslcu
og tyrklenzku stjórnarinnar. Skilyrði fyrir dómsvaldi Haag-
dómsins er þó, að úrslit máls velti á skuldbindingu ríkis eða
þjáðaréttarreglu. Wimbledon-málið byggðist á innilialdi
Vers. samninganna. Lotusmálið hyggðist á því, livort þjóða-
réttarregla væri til, sem hannaði tyrkneskum dómstól að
dæma franskan fvrirmann á frönsku skipi fyrir það, að skiji
hans hafði siglt á tyrkneskt skij) á rúmsjó og sökkt því. Haag-
dómurinn komst að þeirri niðursttöðu, að slík regla væri ekki
viðurkennd og að tyrkneski dómurinn liefði því verið bær að
dæma málið, enda hafði franska skipið tekið liöfn í Ivon-
stantinópel eftir að slysið varð.
Dæmið af máli Frakklands og Tyrklands sýnir, að ríki utan
Þjóðahandalagsins geti orðið aðiljar fyrir Haagdóminum.
Bandaríkin hafa vitanlega skapað sér rétl til þess með stað-
festingu sinni á „protokollinum“ 10. des. 1920 og samþykki
félaga handalagsins á henni. En þar að auki segir í 35. gr.
skj)lskr., að ráð handalagsins skuli ákveða, með hvaða móti
ríki utan bandalagsins skuli mega ])era mál sin undir dóm-
inn. Það væri andstætt tilganginum með stofnun dómsins, ef
menningarríkjum væri meinað að leggja mál til hans, sem er
þess eðlis, að dómurinn geti annars dæmt það. Enda þótt ráð-
ið liafi ekki enn sett reglur um þetta mál, virðist ekki liafa
verið fyrirstaða á því, að dómurinn tæki mál til meðferðar,
enda þótt annar aðilja væri utan handalagsins. Það er og
líklegt, að tvö ríki, sem hæði væru utan þess, gætu fengið mál
sín dæmd í dóminum. En sá er liagur af að vera í bandalag-
inu, að félagi þess þarf venjulega engan kostnað að greiða
af málinu til andstæðings síns eða til dómsins, en dómurinn
skal ákveða það liverju sinni, hvað utanbandalagsaðili skuli
greiða af kostnaði við dómhaldið.
h. Málið skal vera svo vaxið, að dæma skuli það eftir regl-
um um skipti ríkja. Þetta liggur hæði i því, að riki eða félag-