Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1933, Blaðsíða 168
164
Bandalagsþingið hefur mælt með þessu frumvarpi, og nokk-
ur ríki hafa staðfest það. Slík aðferð er líkleg til að taka ó-
mak af ráði handalagsins og ef til vill Haagdóminum. Það
gildir um öll þessi mál, að aðiljar verða að vera ríki eða svo
sjálfstæðir að þeir geti komið fram í milliríkjaviðskiptum.
Sjá um þetta 16. gr. III. B. a.
II. Máli vísað lil gerðar eða dóms. 1 hinum upphaflega texta
12., 13. og 1. mgr. 15. gr. sm. er ekki nefnd úrlausn deilumála
fvrir dómi (juridical settlement), lieldur að eins gerðardómi
(arhitration). Nú var Haagdómurinn stofnaður eftir þetta, og
í samhandi við það var 1921 gerð hrevting á áðurnefndum
greinum sáttmálans og sctt inn ákvæðið um úrlausn málanna
fgrir dómi, og jafnframt hætt inn i 13. gr. sm. nýrri málsgrein
(3. mgr.). Þessar hreytingar gengu i gildi 26. sept. 1924.
1. 13. gr. sm. á við úrlausn deilumála fyrir dómi eða með
gerð. Eins og tekið var fram, er ekkert ákvæði í 12. eða 13. gr.
um þvingun til að láta skera úr deilum á þenna liátt, heldur
látið frjálst val á milli þeirra aðferða, sem sáttmálinn helgar.
En 13. gr. gefur reglu um þau mál, er sérstaklega skuli talin
löguð til að sæta úrlausn í gerð eða dómi. Segir þar í 1. mgr.,
að félagar bandalagsins séu á það sádtir, að þegar ágreining-
nr rísi meðal þeirra, sem þeir telja (recognise) lagaðan til að
sæta úrlausn í gerð eða fgrir dómi, enda verði málið ekki
jafnað af stjórnmódamönnnm þeirra (diplomacy), þá skuli
þeir leggja málið í heild sinni fgrir dóm eða í gerð.
Það er auðsætt, að aðiljar liafa það á valdi sínu eftir þess-
um ákvæðum, hvort þeir láta mál sæta þeirri meðferð, sem í
1. mgr. 13. gr. segir. Ef annarhvor eða háðir telja málið ekki
lagað til að sæta þessari lausn, þá vantar grundvöll undir það,
að dómur eða gerð sé hær að skera úr þvi. Til slíkrar lausnar
þarf allt af sérstakt samkomulag, annaðhvort í samningi fyr-
irfram eða samkomulagi um það sérstaka mál eftir að deila
er risin.
I 36. gr. skplskr. Haagdómsins er gerð tilraun til þess, að á-
kveða eitt skipti fvrir öll og án annars samkomulags, að lausn
sérstakra flokka deilumála skuli koma undir Haagdóminn.
Var félögum bandalagsins og' revndar fleirum (Bandaríkjun-
um) veittur kostur á að undirrita að staðfesta „protokoll-
inn‘ 16. des. 1920, og skuldbinda sig þannig liver gagnvart
öðrum til að leggja þessa flokka mála undir Haagdóminn.
Þau mál, sem talin eru i 2. mgr. 13. gr. sm., eru öll hin sömu,
sem greind eru í 36. gr. skplskr. Haagdómsins (Sjá 16. gr.