Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1967, Blaðsíða 222

220
TlMARIT VFl 1967
góðra markaða fyrir það og selja það á nokkru
hærra verði en síldar- og þorskmjöl. Við eimun-
ina dökknar lýsið mjög mikið og verður nánast
brúnsvart á lit. Óbundnar fitusýrur í því eru
yfir 10%.
Til íblöndunar í grútinn, áður en vatnið er eim-
að úr honum, er ætíð notað dökkt lýsi frá fyrri
vinnslu. Magnið af dökku og súru lýsi, sem fæst
með þessari aðferð, verður því litlu meira en það
magn, sem fæst úr grútnum.
Lýsi h/f vinnur ekki eingöngu grút frá eigin
bræðslu með þessari aðferð, heldur einnig lifrar-
grút, er það kaupir frá togurunum. Þá er þorsk-
slóg stundum unnið með lifrargrútnum, og er
mjölið því sambland af lifrar- og slógmjöli. Mjöl-
framleiðsla fyrirtækisins nemur um 500 tonnum
á ári.
Lokaorð
Við vinnslu þorskalifrar ber að sjálfsögðu að
stefna að því marki, að næringarefni hennar séu
fullnýtt. í íslenzkum lifrarbræðslum er nýting
lýsisins yfirleitt þegar mjög góð og verður varla
bætt svo að neinu nemi. Hins vegar skortir mikið
á, að vefjarefnunum sé haldið til haga.
Ef gert er ráð fyrir, að lifrarafli Islendinga
nemi 15 þús. tonnum í meðalári, inniheldur hann
5 þús. tonn af óbreyttum vefjarefnum, eða sem
næst 1 þús. tonn af lýsislausu vefjarþurrefni.
Það mun láta nærri, að 20% af þessu magni sé
nú nýtt. Það virðist því rökrétt að álykta, að
bræðslutæknin muni þróast í þá átt, að stærri
hluti af vefjarefnunum verði hagnýttur.
Hér verður þó að fara fram með gát. Ef mið-
að er við raunhæfar framleiðsluaðferðir, verður
að gera ráð fyrir, að lýsisnýtingin versni, ef hag-
nýta á vefjarefnin, og að hluti af lýsinu verði
gallaður. Hagnýting vefjarefnanna er líka mjög
kostnaðarsöm, miðað við lifrarvinnslu, þar sem
einhliða er stefnt að því að hagnýta lýsið.
Hér verður ekki gerð nein tilraun til að kanna
kostnaðarhlið þessa máls nánar, enda er það ut-
an við ramma þessarar greinar.
Summary
Cod liver oil has for centuries been one of the
most valuable byproducts of the Icelandic fishing
industry. The world production has been 50—60
thousand tons yearly (USSR excluded) in the
last decade, of which the Icelandic production
has been 7—11 thousand tons. The relative im-
portance of cod liver oil for the Icelandic economy
has been declining since World War II.
The liver content of cod from the principal
fishing grounds is on the average 4.4—7.1% of
the live weight of the fish. The paper discusses
the general composition of the livers as well as
the vitamin content of the liver oil and the
factors which influence it. The vitamin A content
of the Icelandic cod liver oil production was
found to increase significantly from 1937 to
1945—1947 but has been decreasing since then
(fig. 2).
The history of cod liver processing is reviewed
in the paper. Steam rendering was introduced
in Iceland in 1865 but was not generally adopted
before the turn of the century. The pressing of
liver foots for oil recovery started about 1910
and for meal recovery somewhat later. The use
of centrifuges dates from 1933. Allcali rendering
of liver foots started in 1937.
Several modifications of the alkali method
have been developed and the two most commonly
used are described in the paper. Characteristic
for both methods is the fact that centrifuges
are not required for recovering the oil. Oil losses
amount to approximately 2% of the liver weight.
A method consisting of vacuum evaporation
of the liverfoots and subsequent pressing of the
dehydrated substance was developed in Iceland
in 1954.
In 1964 there were 39 shorebased liver pro-
cessing plants in Iceland and 29 in trawlers. The
production of the former ranged from a few tons
to 2 thousand tons a year (Table 4).
Common to all the plants is steam rendering
of the livers.
In 1964 approximately 70% of the liver foots
available were alkali rendered, 17% were pro-
cessed by vacuum evaporation and subsequent
pressing and the rest was processed by other
means or discarded.
The production of cod liver meal amounts at
present to about 500 tons annually.
Heimildir
(1) FAO Yearbooks of Fishery Statistics.
(2) Kristján Bergsson, Ægir 29 (1936) 1, 30 (1937) 3.
(3) Lúðvík Kristjánsson, Ægir 31 (1938) 1, 32 (1939)
1, 33 (1940) 1.
(4) Davíð Ólafsson, Ægir 34 (1941) 1, 35 (1942) 1,
36 (1943) 1, 37 (1944) 33, 38 (1945) 25.
(5) Sigurður Haraldsson, Ársskýrsla Ferskfiskeftir-
litsins (1965).
(6) Þórður Þorbjamarson og Hörður Jónsson, Ársrit
Fiskifélags Islands, fiskiðnrannsóknir, 6 (1944—
1946) 5.