Andvari - 01.01.1973, Blaðsíða 145

ANDVAHI
HUGUR OG HEIMUR GUtíMUNDAR FINNBOGASONAR
143
sem ýmist eru líkamlegar eða þáttur í umhverfinu. Maður, er misst hefur
hönd af slysförum, veit að sjálfsögðu, hvernig hönd er hreyfð, en það nægir
ekki, ef höndina sjálfa vantar.
Höfundur lýsir því, hvernig hreyfingar verða að venju og oss verður kleift
að hreyfa oss án umhugsunar. Er vér göngum, hugsum vér ekki: Nú færi ég
vinstri fót fram á við og flyt þunga líkamans yfir á hann og færi síðan hægri
fót fram. Gangurinn er ómeðvitaður, enda værum vér harla máttvana, ef vér
þyrftum að hugsa sérhverja hreyfingu líkamans út í æsar.
I lok kaflans víkur Guðmundur að frelsi viljans. Ekki er að orðlengja,
að Guðmundur tekur eindregna afstöðu með frelsi viljans, enda er það í sam-
ræmi við skoðun hans á nauðhyggjunni í 6. kafla. 011 umgengni vor við aðra
rniðast við, að hegðun þeirra geti verið önnur en hún er. Vér dæmum hinn hug-
prúða eftir hugprýðinni og hinn lata eftir letinni. Vér trúum því ekki, að Þor-
geir Hávarsson hafi verið skilyrtur af undarlegum heilafrumum, þegar hann
hékk á greininni í Hornhjargi.
Guðmundur segir í 7. kafla, að hann sæki mikið af skoðunum sínum til
bandaríska sálfræðingsins William James (1842—1910), er reit jöfnum höndum
um sálarfræði og heimspeki. Framan af ævi lagði James einkum stund á sálar-
fræði, en gerðist síðar einn af helztu frumkvöðlum nytjastefnunnar svonefndu.
1 næsta kafla er fjallað um tengsl meðvitundar og líkama. Fylgir Guð-
mundur þar heimspekingnum Henri Bergson að málum. Bergson var áhrifa-
mestur franskra heimspekinga á fyrri hluta aldarinnar. Hann er talinn síð-
astur í röð hinna miklu frumspekinga, en nú er mjög í tízku meðal heim-
spekinga, einkum engilsaxneskra, að vera andvígur allri frumspeki. Guð-
mundur hlýddi á fyrirlestra Bergsons hálfan annan vetur í París og dáði hann
mikið: „. . . . með honum virðast komin ný vegamót á leiðum heimspekinnar"
(120. bls.). Bergson hafði mikil áhrif í heimalandi sínu, en lítil utan þess. Þó
er talið, að William James hafði orðið fyrir verulegum áhrifum frá Bergson.
Bertrand Russell gerir lítið úr Bergson í heimspekisögu sinni og hæðist að
honurn og kenningum hans, sem eru allmjög blandaðar dulrænu (sbr. History
of Western Philosophy 756.-765. bls.).
Athugum nú kenningu Guðmundar, sem liann hefur frá Bergson, um
meðvitundina. Þegar vér opnum augun og skyggnumst um, sjáum vér um-
heiminn. Ef vér lokum augunum, hverfur umheimurinn sýnum, en eigi að
síður erum vér sannfærð um, að hann sé til, þó að vér skynjum hann ekki.
Vitundarfyrirbærin eiga sér því orsök, að hluta, utan vitundarinnar. En hver er
munurinn á myndinni, er blasir við, þegar ég opna augun, og skynjun minni
á myndinni? Svarið er: