Andvari - 01.01.1973, Blaðsíða 74

72
C.UNNAR ÁRNASON
ANDVA'RI
Trúar- og kirkjusögu má rekja á tvennan liátt: annaðhvort með því að
leggja höfuðáherzluna á margbreytileikann og það, senr skilur, eða með því að
leiða fyrst og fremst liið sameiginlega í ljós. Hið fyrra er oftar gert. En það er
staðhæfing mín, að almennt ríki vissar og sameiginlegar meginskoðanir innan
allra kirkjudeilda, frá öndverðu til þessa dags. Eg tel, að eins og rekja má
samhengi í bókmenntum vorum í þúsund ár, sé unnt að sýna fram á samhengi
innan kirkjunnar í megingreinum í tvö þúsund ár. Höfuðlærdómar og ákveðnir
siðir liafa gengið í arf frá einni kynslóð ti! annarrar, tiltölulega lítið breyttir.
Þegar guðfræðideilur rísa, er þar aðeins um að ræða stórar eða smáar bárur
á djúpi trúarhafsins, sem engu áorka í þá átt að granda trúarlífinu. Þær færa
að vísu hitt og þetta úr skorðum og brjóta farkost sumra, en leiða jafnframt
ferskt loft og nýja lífsstrauma niður í djúpin. Suma menn drógu þær aðeins
niður í öldudalinn til að lyfta þeim síðan á öldutoppinum sem næst himninum.
Þessi fullyrðing um samhengi margra meginþátta innan kirkjunnar táknar
þá sannfæringu mína, að höfuðtrúarhugmyndir kristninnar hafi verið allri
alþýðu ljósar á liðnum öldum. Og að enn í dag sé það mikilsverðara og áhrifa-
ríkara, sem sameinar, en hitt, sem sundrar kristnum mönnum. Þrátt fvrir
allt sé svo lífrænt samhand milli hinna kristnu kirkna, að þær geti allar meira
og minna kallazt kirkja Krists. Fer því þó fjarri, að nokkur þeirra sé það full-
komlega. A!kirkjuhreyfingin, sem þróazt hefur á þessari öld, hendir ásamt
fleiru í þessa áttina.
Sú ályktun, sem lýst hefur verið, styrktist mjög í huga mínum, þegar ég
á sínum tíma leitaðist við að kynna mér þær trúarhugmyndir, sem skýrast
birtast í Ijóðurn Bjarna Thorarensens, Jónasar Hallgrímssonar og Gríms Thom-
sens. Það er visst samband milli þessara höfuðskákla. Öllurn er það kunnugt,
að því er varðar Bjarna og Jónas. En svipað gildir um Jónas og Grím í því
máli, sem hér er til yfirvegunar. Grímur elst upp á Bessastöðum á þeirn árum,
er Jónas var þar í skóla. Síðar eru þeir Jónas samtíða í Höfn. Grímur gat
ekki síður litið ti! Jónasar, sem fyrirrennara síns, en Jónas til Bjarna. Enda
yrkir Grímur að sínu leyti eins fallega eftir Jónas og Jónas kvað eftir Bjarna.
En þótt þessir þrír menn lifðu nokkur ár samtímis, var miseldri þeirra svo
mikið og æviskeið þeirra svo misjöfn, að þeir taka raunar hver við af öðrum
og varða heilan aldarveg.
Og hvar lá sá vegur? Frá hinu steinlímda stræti rétttrúnaðarins, um fá-
breytileg akurlönd upplýsingarinnar, inn í ævintýraskóga hugsæisstefnunnar.
Síðan aftur út í gráan hversdagsleika raunhyggjunnar.
Þessir þremenningar urðu því fyrir næsta misjöfnum áhrifum og kynntust
hinum ólíkustu stefnum. Þegar horft er yfir veg þeirra allra frá almennu sjónar-